[02]
LỜI KHUYÊN CỦA
ĐỨC PHẬT CHO CẶP VỢ CHỒNG.
NGƯỜI VỢ:
Khuyên bảo phụ nữ về vai
trò của họ trong đời sống lứa đôi, Đức Phật cho biết sự thật là an lạc và
hòa thuận trong gia đình phần lớn là ở nơi người phụ nữ. Lời khuyên của
Ngài rất thực tế và khả thi khi Ngài giải thích một số các điểm đặc biệt
mà người phụ nữ nên làm hay không nên làm. Vào nhiều dịp Đức Phật khuyên
rằng một người vợ nên:
- Không nuôi dưỡng tư
tưởng tội lỗi đối với người chồng
- không độc ác, thô bạo hay lấn áp
- không hoang phí, phải cần kiệm và sống trong khả năng kinh tế của mình
- giữ gìn tài sản và tiết kiệm tiền bạc do người chồng nhọc nhằn kiếm
được
- luôn luôn có ý tứ và đoan trang
- chung thủy và không có tư tưởng ngoại tình
- thận trọng trong lời nói và lễ độ trong hành động
- tử tế, cần cù và siêng năng
- quan tâm và thương chồng
- phải nhũn nhặn và tỏ vẻ tôn kính
- điềm tĩnh, dịu dàng và hiểu biết
- không những phục vụ chồng như một người vợ mà là một người bạn, một
người cố vấn lúc cần thiết.
Theo lời Phật dạy, trong hôn nhân, người chồng mong ước
người vợ có những Đức tính sau:
- Tình yêu:
Một tình yêu sâu sắc, chân thành, chung thủy
là tỏ bày cảm xúc tự nhiên về mong ước và tự làm bổn phận mà người chồng
mong mỏi nơi người vợ. Thực vậy, đó là cơ sở của mối quan hệ qua lại mật
thiết lâu dài và là những phương tiện sanh con đẻ cái mà vợ chồng thương
yêu, trìu mến chúng khi còn sống. Nơi đây tình yêu không chỉ giới hạn vào
sự gắn bó do luyến chấp (prema) mà đó là đức tính mong muốn hạnh phúc cho
người chồng..
- Ân Cần:
Bao giờ cũng chăm chú, lưu tâm, chuyên cần cũng như quan tâm không ngăn
ngại tới nhu cầu của người chồng.
- Bổn phận trong gia đình:
Ngoài bổn phận chu toàn nhiệm vụ và trách nhiệm trong gia đình, người vợ
cũng phải trân trọng gia đình thân quyến bên chồng, coi gia đình bên chồng
cũng như gia đình của chính cha mẹ mình.
- Chung thủy:
Trung thành và quyết tâm kết hợp với sự trong trắng của người vợ. Điều nay
cũng bao hàm lòng tin cẩn và người vợ luôn luôn tận tâm với người chồng.
- Săn sóc con cái:
Tình mẫu tử là nền móng của tất cả tình yêu trên thế giới. Là một người mẹ
tận tâm, người vợ do bản năng làm mẹ, không nề nguy hiểm để bảo vệ đứa con
duy nhất c?a mình.
- Cần Kiệm:
Được giao trọng trách quản lý gia đình, người vợ phải xem việc tiêu pha
trong gia đình để bảo vệ ngân quỹ gia đình do người chồng kiếm được. Để
làm tròn nhiệm vụ này, người vợ phải tiết kiệm chi tiêu và thực hành cần
kiệm, thậm chí đến mức tần tiện.
- Chuẩn bị bữa ăn:
Là người chủ trong gia đình, bổn phận người vợ là phải sửa soạn thức ăn bổ
dưỡng cho gia đình. Bữa cơm hàng ngày trong gia đình rất quan trọng vì nó
phát triển thiện chí và tình đoàn kết.
- Làm cho người chồng bình
tĩnh khi nóng giận: Khi người
chồng trở về gia đình trong tình trạng bị khích động, người vợ phải biết
tỏ ra dịu dàng để đem an lạc, an ủi cho người chồng. Điều này sẽ làm dịu
tình thế.
- Ngọt ngào trong mọi thứ:
Ngoài việc chứng tỏ cảm nghĩ thân ái, dịu dàng của mình, người vợ nên có
một tính tình duyên dáng, lúc nào cũng vui tươi, hớn hở và dễ thương.
NGƯỜI CHỒNG:
Để trả lời môt bà nội trợ
là người chồng phải chăm sóc vợ như thế nào, Đức Phật dạy là người chồng
bao giờ cũng phải quý mến và tôn trọng người vợ, phải chung thủy, cho vợ
đủ quyền hành để lo việc nhà, sắm cho vợ đồ nữ trang ưa thích. Lời dạy của
Đức Phật đã trên 25 thế kỷ vẫn đứng vững và có giá trị đến ngày nay.
Qua nhiều thế kỷ, người
đàn ông chi phối xã hội, đã làm sống mãi huyền thoại phái nam cao hơn phái
nữ, nhưng Đức Phật đã làm một sự thay đổi khác thường và đã nâng cao địa
vị phụ nữ bằng một đề nghị đơn giản là người chồng phải quý mến và kính
trọng người vợ. Điều nhận xét trên đây có thể là bình thường ngày nay,
nhưng chúng ta xét lời dạy này nói đến tại Ấn Độ 2500 năm qua, thì quả là
cách mạng! Người chồng phải chung thủy với người vợ có nghĩa là người
chồng phải làm tròn bổn phận đối với vợ để giữ gìn tín nhiệm cho đúng với
tình nghĩa vợ chồng. .
Người chồng phải đi kiếm
tiền nên thường phải xa nhà, vì vậy người chồng phải giao việc nội trợ cho
người vợ, người vợ được coi như người quản gia, quản lý tài sản như một
nhà hành chánh-kinh tế của gia đình.
Tặng các đồ nữ trang thích
hợp cho người vợ tượng trưng tình yêu, sự chăm sóc và sự cảm kích của
người chồng đối với vợ. Việc tượng trưng này đã thực hành từ hồi xa xưa
trong các cộng đồng Phật Giáo. Bất hạnh thay, điều tốt đẹp này đang tàn
lụi vì ảnh hưởng của lối sống hiện đại.
Người vợ mong mỏi nơi
người chồng:
- Dịu dàng:
Lịch thiệp và tôn trọng vợ trong vấn đề khi chăm lo những nhu cầu cần
thiết của người vợ.
- Lịch sự:
Lễ dộ, sốt sắng, lịch sự và nhũn nhặn trong những cuộc bàn luận và tham
khảo với vợ.
- Thân mật:
Luôn luôn vui vẻ, thân mật, cởi mở, hòa nhã với vợ trước mặt các bè bạn và
khách đến thăm.
- An toàn:
Mục đích chính của người vợ tìm trong hôn nhân là sự an ninh do người
chồng đem lại.
Trong phương diện này,
người chồng được mong mỏi là một tháp canh kiên cố có thể đứng vững trước
bất cứ hình thái đe dọa từ bên ngoài vào gia đình, luôn luôn cung cấp cho
gia đình đầy đủ sự che chở và an ninh bất cứ lúc nào.
- Công Bằng:
Là người chồng có trách nhiệm phải biết tha
thứ, từ bi và khoan dung cũng như phải nhân từ với những nguyên nhân chính
đáng cần được sự giúp đỡ của mình. Là người cha, phải công bằng và biết
suy xét về những đòi hỏi của đứa con khôn lớn.
- Chung Thủy:
Là người chồng hiểu biết, phải chung thủy tuyệt đối với vợ, và bênh vực vợ
dù khó khăn đến mấy trong bất cứ hoàn cảnh trái ngược mà gia đình gặp
phải.
Người chồng luôn giữ vững
nguyên tắc, là người mà người vợ tin tưởng hoàn toàn, nương tựa để đối phó
với bất cứ biến chuyển gì xẩy ra cho gia đình.
- Thành Thật:
Là người chồng trách nhiệm tính nết phải ngay thẳng,thành thật với vợ
trong tất cả mọi vấn đề ảnh hưởng con cái. Người chồng không nên che đậy
bất cứ bí mật nào đối với vợ vì việc này cuối cùng sẽ xói mòn lòng tín
nhiệm và tin tưởng của người vợ vào chồng.
- Người Bạn Đường Tốt:
Người chồng nên có một cá tính nhã nhặn để có thể hòa đồng với mọi tầng
lớp xã hội. Người chồng nên có kiến thức để có thể đàm luận ở mọi trình độ
xã hội, có thể giúp đỡ bất cứ ai cần đến mình giúp. Người chồng cũng nên
có tính khôi hài để làm vui người nghe khi những người này muốn có bạn; và
- Sự ủng hộ tinh thần:
Là người chồng trách nhiệm, phải vững vàng đứng bên cạnh vợ cho đến lúc
cuối cùng để đối phó với bất cứ tình huống nào xẩy ra cho người vợ, ủng hộ
tinh thần người vợ cần đến sự can đảm để vượt qua tình trạng khó khăn
CHỒNG VÀ VỢ:
Người chồng được thừa nhận
là người đứng đầu gia đình trừ phi người đó không đủ khả năng để thi hành
những nhiệm vụ trên. Cả hai theo luật thông thường và dưới pháp chế hiện
đại, người chồng chịu trách nhiệm nuôi nấng vợ và gia đình,dù trên thực tế
người vợ có tài sản hay lợi tức đủ khả năng để tự nuôi mình.
Ngay cả bây giờ có nhiều
bà vợ đi làm, sự nuôi nấng gia đình phải được cùng nhau chia sẻ. Người
chồng không có lý do trốn tránh việc nhà giúp đỡ người vợ và dạy con cái,
nhất là khi không có người làm để làm công việc ấy.
Ngoài phương diện xúc cảm
và khoái cảm, vợ chồng phải lo lắng sinh kế hàng ngày, ngân quỹ gia đình
và bổn phận xã hội.
Như vậy, sự tham khảo ý
kiến lẫn nhau giữa người chồng và vợ trong tất cả mọi vấn đề trong gia
đình sẽ tạo được bầu không khí tin tưởng, hiểu biết để giải quyết bất cứ
vấn đề gì có thể xẩy ra.
NĂM NHIỆM VỤ CỦA CHA MẸ ĐỐI
VỚI CON CÁI:
Theo Đức Phật cha mẹ có năm nhiệm vụ đối với con cái:
- Nhiệm vụ thứ Nhất:
Ngăn cản các con gây tội lỗi.
Nhà là trường học đầu
tiên, cha mẹ là các thầy giáo đầu tiên. Trẻ con thường học những bài học
vỡ lòng tốt và xấu nơi cha mẹ. Các bậc cha mẹ thiếu thận trọng trực tiếp
hay gián tiếp tiêm nhiễm vào đầu các con cái những điều nói dối, gian lận,
bất lương vu oan, báo thù, không xấu hổ, không sợ hãi các tội lỗi, và các
hành động vô luân trong thời thơ ấu của chúng. Hãy nhớ đến thói quen bắt
chước. Cho nên cha mẹ phải làm gương, không nên tiêm nhiễm những tật xấu
vào đầu óc ngây thơ của con cái.
- Nhiêm vụ thứ Hai:
Thuyết phục trẻ làm điều lành:
Cha mẹ là những thầy giáo
ở nhà, và thầy giáo là cha mẹ ở trường. Cả hai cha mẹ lẫn thầy giáo đều
chịu trách nhiệm về tương lai và hạnh phúc của con cái. Chúng trở nên
người tốt hay xấu do cha mẹ và thầy giáo hun đúc. Chúng trở thành, hay sẽ
trở thành tốt xấu do người lớn trong tuổi dễ ấn tượng của chúng. Chúng bắt
chước làm y như người lớn trong tuổi thơ ngây của chúng.
Chúng hấp thụ điều truyền
đạt. Chúng theo dấu chân người lớn. chúng bị ảnh hưởng về tư tưởng, lời
nói và hành động của người lớn. Do vậy, nhiệm vụ của cha mẹ là tạo bầu
không khí thích hợp cả tại nhà lẫn trường học.
Giản dị, vâng lời, hợp
tác, đoàn kết hy sinh, chân thật, thẳng thắn, giúp đỡ tự tin, bằng lòng,
cử chỉ tốt, nhiệt thành mộ đạo, những đức hạnh khác phải được in sâu vào
tâm trí thanh xuân của chúng. Những hạt giống như vậy được đem trồng sẽ
lớn lên thành cây nhiều trái.
-Nhiệm vụ thứ Ba:
Cho con cái một nền giáo dục tốt -
Một nền giáo dục đứng đắn
là một di sản tốt nhất mà bậc cha mẹ để cho con cái. Một kho tàng quý báu
cũng không bằng. Giáo dục là phước báu tốt nhất mà cha mẹ để cho con cái.
Giáo dục phải được truyền
dạy cho con cái ngay từ tuổi ấu thơ trong bầu không khí đạo giáo bằng cách
huấn luyện chúng duy trì kỷ luật cao thượng và tính tốt của con người.
Việc đó sẽ ảnh hưởng sâu xa đến đời sống của chúng.
-Nhiệm vụ thứ Tư:
Lo cho con cái thành lập gia đình vói người xứng đáng.
Hôn nhân là một hành động
trọng đại của một đời người; sự kết hôn không thể hủy bỏ dễ dàng. Cho nên
hôn nhân cần được xét kỹ từ mỗi khía cạnh, tất cả mọi góc độ để hai họ vui
lòng trước khi cưới. Việc cha mẹ quan tâm đến người hôn phối của con cái
rất quan trọng cho đời sống lứa đôi tương lai của chúng. Bậc cha mẹ phải
chấp nhận những lệ thường thời hiện đại như hẹn hò vân vân..., con cái
phải hiểu rõ ràng là cha mẹ có quyền giám sát hoạt động của chúng, biết
bạn của chúng là ai. Nhưng con cái cũng có quyền riêng tư và tự trọng.
Theo tu dưỡng Phật Giáo,
nhiệm vụ thay thế quyền lợi. Cả đôi bên không nên cứng rắn, nhưng phải
trân trọng, khôn ngoan để đi đến giải pháp thân hữu. Nếu không hai bên sẽ
nguyền rủa lẫn nhau và các hậu quả xấu khác sẽ xẩy đến. Hơn thế nữa, mối
bất hòa này sẽ ảnh hưởng đến đời con cháu. Trong hầu hết các trường hợp,
những ai ngược đãi người khác thì chính họ sẽ là nạn nhân của sự ngược
đãi.
-Nhiệm vụ cuối cùng:
Là nên giao lại tài sản cho con cái lúc thích hợp.
Cha mẹ không những chỉ
thương yêu và săn sóc con cái khi còn sống trong sự nuôi dưỡng, che chở
của mình mà con phải lo liệu tương lai và hạnh phúc cho chúng. Cha mẹ đã
phải khó nhọc tạo nên của cải nhưng không nuối tiếc khi cho các con cái
thừa hưởng gia tài.
Cha mẹ để lại của cái cho
con cái không muốn chúng hoang phí nhưng muốn chúng dùng của cải này để
nâng cao mức sống. Trong tất cả các việc này, điểm chủ yếu là tôn trọng
lẫn nhau, và quan tâm đến hạnh phúc của cả cha mẹ lẫn con cái.
TRÁCH NHIỆM CỦA CHA MẸ TRONG VIỆC NUÔI DƯỠNG CON CÁI
Làm cha mẹ không giống như
làm bất kỳ công việc thông thường nào. Công việc này không có giờ giấc,
không bao giờ chấm dứt và không bao giờ đủ thì giờ để làm mọi thứ. Dù cho
con của bạn bao nhiêu tuổi, mới sinh hay chập chững biết đi, không bao giờ
quá muộn để đặt đứa con lên trên hết và thích thú được làm mẹ hay cha.
Nhiều bậc cha mẹ nghĩ rằng
chỉ mình mới biết rõ điều gì tốt nhất cho con cái nên đặt nhiều kỳ vọng
vào chúng. Họ bắt con cái vào các lớp học tư cả đến khi chúng không thể
theo nổi các lớp ấy. Đồng thời họ bắt các con theo học các vũ điệu cổ điển
(cho con gái), tài quan đô (cho con trai), lớp học nhạc, những lớp điện
toán vân vân....Hơn thế nữa họ buộc các con phải được điểm cao nhất A
trong các kỳ thi và phải đạt hạng ưu trong mọi môn học khác. Trong cuộc
chạy đua này, họ biến các con họ thành các đồ trưng bày mà họ là sở hữu
chủ để được hãnh diện với bè bạn và thân quyến, để khoe khoang với các
người khác.
Trong những ngày đẹp đẽ
của tuổi hoa niên thời xưa, một em nhỏ hay một thiếu niên không bao giờ
tinh thần phải bị căng thẳng vì quá nhiều mong ước mà em phải chu toàn.
Nhưng những trẻ em ngày nay, nhất là tại các thành thị, có quá nhiều việc
phải làm, phải tranh đua, như vậy các em đã bị tước đi tuổi thơ của một
đứa trẻ bình thường. Nhiều người không nhận thức được rằng là cha mẹ, họ
có một số quyền hành và cũng có một số trách nhiệm. Con cái cũng có quyền
hành và trách nhiệm. Cái mà ngày nay chúng ta có là những người muốn trở
thành các bậc siêu cha mẹ, nhưng trong nhiều trường hợp con cái đâu có thể
thành siêu được. Cho nên cha mẹ phải nên thực tế và biết điều. Cha mẹ
không nên đặt các mục tiêu mà họ biết rõ con cái họ không thể hoàn thành,
như vậy sẽ tránh được sự căng thẳng không cần thiết và thất vọng trong gia
đình. Xây dựng một gia đình hạnh phúc là một tiến trình không ngưng nghỉ.
Vậy nên cha mẹ không những
phải nhận thức hoàn toàn vai trò, trách nhiệm của mình, mà còn phải áp
dụng kỹ thuật hiện đại làm cha mẹ cho thích hợp. Hãy nhớ câu nói của nhà
Triết học Đạo Lão, Trang Tử: "Nếu bạn có 6 ngón tay, chớ nên cố gắng làm
thành 5 ngón, nếu bạn có 5 ngón, chớ cố gắng làm thành 6 ngón. Không nên
làm trái luật thiên nhiên".
Là cha mẹ bạn chịu trách
nhiệm luôn lo lắng đến hạnh phúc và nuôi dưỡng con cái. Nếu đứa trẻ lớn
lên khỏe mạnh, cường tráng và là người công dân hữu dụng, đó là kết quả nỗ
lực của bạn. Nếu đứa trẻ lớn lên hư hỏng, chính cha mẹ là người chịu trách
nhiệm. Đừng đổ lỗi cho người khác. Bổn phận c?a cha mẹ là phải hướng dẫn
con cái vào con đường ngay thẳng. Mặc dù có một số ít trường hợp hầu như
không sửa chữa được cho những trẻ con phạm pháp, tuy nhiên là cha mẹ, bạn
vẫn trách nhiệm tinh thần về tư cách đạo đức của con cái.
Về sự giúp đỡ và kiểm soát
con cái, cha mẹ phải điều chỉnh khi chúng lớn khôn. Mục tiêu tối hậu làm
cha mẹ là trở thành người bạn con mình và tùy theo khả năng chấp nhận
trách nhiệm. Một lỗi lầm của một số cha mẹ là muốn thành người bạn của con
mình lúc nó mới có 6 tuổi. Chúng ta hết sức cẩn thận về cái mà chúng ta
định nghĩa là bạn. Chúng ta hiểu bạn đây không có nghĩa là chúng ta đối xử
với con cái ngang hàng trong tuổi tác mà là phải có tình thương, tin cậy
và kính trọng. Ở tuổi nhỏ, đứa con cần cha mẹ chứ không phải người bạn.
Trong lúc xây dựng mối quan hệ tình cảm và hỗ trợ cho con cái, cha mẹ cũng
giúp chúng phát triển tinh thần. Trên hết bạn phải có thì giờ dành cho con
cái. Có thì giờ để trả lời các câu hỏi của chúng, giúp đỡ chúng hiểu sự kỳ
diệu của đời sống. Bạn đừng quên là bạn dập tắt óc sáng tạo của đứa con
khi bạn không trả lời những câu hỏi nó nêu lên. Khi đứa trẻ đặt câu hỏi lẽ
dĩ nhiên nó muốn chia sẻ, cho nên sự thử thách lớn nhất mà bạn phải đương
đầu là phải sæn sàng trả lời ngay với tình thương yêu, mọi thứ mà bạn làm
nên phù hợp với bản tính tò mò tự nhiên của đứa trẻ.
Tự động tham gia cũng quan
trọng khi để con cái tham gia vào mọi việc, những khoa học gia vĩ đại
thành công cũng là do tinh thần tự ý phục vụ của họ. Nếu cha mẹ không biết
câu trả lời, cha mẹ phải tìm cách giải quyết cho chúng thay vì bỏ qua hay
nói rằng vì bận quá, hoặc cho là không quan trọng để làm chúng im đi, hạn
chế tính tò mò của chúng. Bạn sẽ cảm thấy tội lỗi khi trả lời con cái khi
chúng còn đang trong tuổi non nớt tọc mạch nhất của chúng bằng câu: "Đừng
hỏi quá nhiều ". Là những ông bố bà mẹ ân cần và có trách nhiệm, thực ra
bạn phải trả lời ngay câu hỏi do bản tính tò mò tự nhiên của con cái.
Đường lối khoa học để giải
quyết vấn đề là nhìn vào câu hỏi phải trả lời, tìm tất cả các dữ kiện có
được, sắp xếp lời giải đáp ở mức độ dễ hiểu. Như vậy, tính tò mò của chúng
được thỏa mãn, câu trả lời sẽ giúp cho đứa trẻ học hỏi, nghĩ và hành động
một cách khoa học cũng như giúp cho nó có óc sáng tạo có thể sử dụng sau
này khi trưởng thành.
Chẳng hạn khi bạn cho con
đồ chơi, bạn nên cho nó với một tình thương yêu dịu dàng và vui vẻ. Trái
lại có một số cha mẹ khi đưa đồ chơi cho con thì lại quát tháo: "Đừng mở
như thế này? Đừng làm hỏng đồ chơi, đồ chơi đó đắt lắm đấy. Con có biết
con may mắn đến dường nào mà có được đồ chơi như thế này? Thì đã sao nếu
nó làm hư cái đồ chơi đó? Nếu bạn có thể mua cho con đồ chơi, cũng hợp lý
nó nghĩ là nó có thể làm hư đồ chơi đó.
Thay vì như trên, bạn cũng
là một phần trong sự khám phá bạn nên nói với nó " Lại đây con thân yêu,
chúng ta cùng mở ra xem coi" và nên sử dụng các yếu tố vui vẻ thay vì yếu
tố tiêu cực. Hãy cho con món quà với niềm vui và tình thương yêu. Việc này
có thể làm được nếu tinh thần bạn không căng thẳng và dù tự thấy không
vui. Bạn phải vui vẻ vì chỉ trong trạng thái hạnh phúc ta mới cảm thấy
thoải mái và khoan dung.
Cha mẹ đôi khi bị quy
trách nhiệm vì con cái có những thói quen tiêu cực, bị tiêm nhiễm một cách
vô ý thức trong xã hội. Chẳng hạn, như khi cha mẹ bảo con trả lời điện
thoại nói là không có nhà nhưng thực ra mình có nhà (hành động coi như
không tội lỗi) nhưng vô tình trồng hạt giống nói dối đầu tiên vào đầu óc
non nớt của đứa trẻ. Việc làm này ảnh hưởng đến môi trường giáo dục không
có lợi cho việc học hỏi giá trị nhân bản, mà đứa trẻ, có thể trong tương
lai, trở thành yếu tố phá hoại hòa bình, hạnh phúc, phúc lợi của gia đình
và xã hội, và nhất là phá hoại chính nó.
Nhiều bậc cha mẹ và người
già ngày nay chịu trách nhiệm về việc trồng các hạt giống nói dối vào con
trẻ bằng nhiều con đường khác nhau. Họ khuyến khích dối trá trực tiếp,
hành động hoặc nói năng dối trá, dẫn đến sự phát triển những tính xấu của
con người làm suy thoái giá trị nhân bản. Số phận của con cái tùy thuộc
vào bậc cha mẹ, các bậc trưởng thượng phát triển một thái độ đứng đắn
trong đạo đức nuôi dưỡng sự thật và cuộc sống chân thật.
Con trẻ lặp lại tiếng nói
của cha mẹ. Để tránh việc sử dụng những lời cục cằn và thô lỗ, các bậc cha
mẹ hữu trách nên dùng những câu nói vui vẻ vì con trẻ thường có khuynh
hướng bắt chước cha mẹ.
Đứa trẻ trong tuổi ngây
thơ dễ bị ảnh hưởng cần có tình thương, chăm sóc, trìu mến, và sự quan tâm
của cha mẹ. Thiếu tình thương yêu và sự hướng dẫn của cha mẹ, đứa trẻ sẽ
bị tổn thương tình cảm và nó sẽ thấy thế giới là một nơi khó sống. Mặt
khác cho con cái tình thương yêu không có nghĩa là thõa mãn cho nó tất cả
những gì nó đời hỏi hợp lý hay không hợp lý. Quá nuông chiều con cái sẽ
làm chúng hư hỏng. Người mẹ dành cho con cái tình thương và chăm sóc cũng
phải nghiêm khắc và cứng rắn nhưng không cay nghiệt trong lúc chúng trong
độ tuổi hình thành nhân cách. Tỏ tình thương trong kỷ luật- đứa trẻ rồi ra
sẽ hiểu được.
Cha mẹ nên dành nhiều thì
giờ cho con cái, nhất là trong lúc chúng mới lớn. Cha mẹ nên ý thức cho
con cái món quà tình thương của mình chứ không phải món quà vật chất. Món
quà tinh thần này bao gồm bồi đắp lòng tự trọng cho con cái, cố gắng tạo
ra không khí chuyện trò cha mẹ-con cái tích cực, tình thương yêu vô điều
kiện và loại bỏ những khía cạnh cản trở sự phát triển tâm lý của đứa trẻ.
Đó là những món quà thiết thực và có nghĩa lý sâu xa. Bậc cha mẹ hiểu biết
đó là món quá lớn nhất mà đứa con có thể nhận được và cha mẹ có thể cho
được.
Bất hạnh thay, trong số
các bậc cha mẹ ngày nay, tình thương yêu con cái thiếu thốn một cách thảm
hại. Đổ xô vào sự tiến lên về vật chất, và phong trào đòi hỏi nam nữ bình
quyền đưa đến kết quả là nhiều bà mẹ đã theo chồng làm việc tại các văn
phòng và cửa hàng thay vì ở nhà để trông nom con cái. Những đứa con được
giao cho thân quyến, trung tâm giữ trẻ hay những người làm, bị ngỡ ngàng
vì thiếu tình thương yêu và chăm sóc của người mẹ.
Cung cấp cho con trẻ những
loại đồ chơi tối tân hiện đại (là một hình thức để an ủi bù đắp) như xe
tăng, súng máy, súng lục, thanh kiếm, rất tai hại đến việc huân tập tính
nết đứa trẻ về mặt tâm lý. Cho con cái những đồ chơi trên đây không thể
thay thế được tình thương yêu và trìu mến của người mẹ. Kết quả những đứa
trẻ vô tình được dạy thích gây hấn và phá hoại thay vì được dạy dỗ là phải
tử tế, từ bi và hảo tâm. Những đứa trẻ như vậy sẽ phát triển khuynh hướng
tàn bạo khi chúng lớn. Không có tình thương và hướng dẫn của cha mẹ, thì
không có gì ngạc nhiên gì thấy khi lớn nó trở thành kẻ phạm pháp. Rồi ta
trách cứ ai đây đã nuôi dưỡng những đứa con bướng bỉnh như vậy? Cha mẹ chứ
còn ai nữa!
Người mẹ đi làm, nhất là
sau một ngày việc cực nhọc trong sở, tiếp đến những công việc lặt vặt
trong nhà, khó có thì giờ dành cho con cái để làm bổn phận thương yêu và
chăm sóc chúng. Những cha mẹ không có thì giờ cho con cái bây giờ chẳng
nên phàn nàn gì sau này những đứa con lớn lên không có thì giờ cho mình.
Những cha mẹ nói rằng mình đã tiêu rất nhiều tiền cho con cái nhưng lại
quá bận cũng chẳng nên phàn nàn gì sau này khi chúng lớn cũng quá bận nên
phải để cha mẹ vào những nhà Dưỡng Lão!
Hầu hết các phụ nữ đi làm
việc ngày nay để gia đình có thể vui huỏng nhiều lợi lạc vật chất. Những
phụ nữ này nên nhớ lời khuyên của (Thánh) Gandhi là con người tìm cách
thoát khỏi tham lam hơn là nhu cầu. Đương nhiên vì nền kinh tế ngày nay,
chúng ta không thể chối cãi là một số phụ nữ cần phải đi làm. Trong trường
hợp này, cha và mẹ phải hy sinh thêm nhiều thời gian để bù đắp vào điều mà
đứa trẻ thiếu thốn khi họ vắng nhà. Nếu cha và mẹ dành thì giờ không phải
đi làm cho con cái, cha mẹ và con cái sẽ hòa thuận và hiểu nhau nhiều hơn.
Chúng ta gọi thì giờ này là "thì giờ quý báu" cho gia đình.
Con cái để cho các thân
nhân, trung tâm giữ trẻ hay những người làm được trả tiền công chăm sóc
hoặc đứa trẻ bị khóa trong nhà tự do nghịch ngợm, thường thiếu tình thương
và chăm sóc của người mẹ. Người mẹ, cảm thấy có tội vì thiếu săn sóc, cố
gắng xoa dịu đứa trẻ bằng cách thỏa mãn cho nó tất cả những gì chúng đòi
hỏi. Hành động như vậy chỉ làm hư đứa trẻ mà thôi.
Hầu hết con người đem hết
năng lực và sức sáng tạo của mình vào công việc cho nên năng lực dành cho
gia đình chẳng qua chỉ là chút ít dư thừa còn lại. Đây là chỗ mà họ lập
luận về thì giờ quý báu dành cho gia đình của những người cha mẹ tội lỗi
muốn bào chữa về thời giờ dành cho con cái. Một trong những sai lầm về
quan niệm thời gian quý báu dành cho con cái nằm trong thực tế là nhu cầu
của đứa trẻ và lúc rảnh việc của cha mẹ thường không trùng nhau. Khi con
cái cần đến cha mẹ thì cha mẹ lại không có mặt.
Cha mẹ thường bị đặt vào
tình trạng khó xử Vội vàng về nhà sau một ngày mệt lử vẫn có những công
việc lặt vặt trong nhà phải làm. Xong công việc hàng ngày là đến bữa cơm
chiều, sau đó là truyền hình thì còn đâu đủ thì giờ để làm bổn phận thương
yêu và chăm sóc con cái. Quan trọng hơn nữa là cha mẹ không có mặt để
truyền đạt cho con cái các giá trị văn hóa, xã hội và tôn giáo lúc đứa trẻ
ở vào tuổi tốt nhất để lãnh hội. Việc này không thể làm được trong thời
gian quý báu dành cho con cái!
Một số cha mẹ còn mang
công việc của sở về nhà làm, thậm chí mang cả áp lực và căng thẳng từ sở
làm về. Kết quả, họ không còn giữ được bình tĩnh với con cái.
Là vợ chồng họ không có đủ
thì giờ cho nhau và đó là nguyên nhân đã đưa đến sự tan vỡ gia đình. Cần ý
thức rằng mối giây liên lạc chặt chẽ trong gia đình có thể đóng góp vào
việc làm đứa trẻ phát triển tốt.
Có thể nói sự khác biệt
nam nữ ảnh hưởng đến mối quan hệ cha mẹ - con cái. Người ta nói mẹ và con
gái lớn thường chuyện trò với nhau nhiều cả đến khi đứa con gái đã lấy
chồng và không còn ở cùng nhà.
Mặt khác, mối quan hệ
cha-con trai trưởng thành lại không như vậy. Cha và con trai lớn chỉ nói
chuyện khi thật cần thiết và thường chỉ nói về các vấn đề không mấy quan
trọng. Sự trao đổi với nhau chỉ là câu hỏi và trả lời như trong một buổi
họp.
Có lẽ người cha nghĩ rằng
đứa con nay đã lớn và nó phải biết vai trò và nhiệm vụ của nó tại nhà, đối
với cha mẹ và xã hội. Nhưng đối với người mẹ lại khác hẳn- đứa con gái bao
giờ cũng là "con gái bé bỏng của tôi" Dù sao đi nữa cha mẹ đóng một vai
trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng con cái và làm tốt điều đó nếu họ
muốn làm giảm thiểu những tội lỗi đang gây tai hại cho xã hội của chúng ta
ngày nay. Những tiêu chuẩn đạo đức không thể dạy bằng các lời nói mà bằng
hành động.
Bậc cha mẹ phải tự mình
làm gương. Thái độ cũ của bậc cha mẹ là " hãy làm những gì cha mẹ bảo mình
làm chứ không phải những gì cha mẹ làm" không còn đứng vững nữa. Tính nết
tốt phải chính nơi cha mẹ. Nếu chúng ta muốn con cái chúng ta có tiêu
chuẩn đạo đức thích hợp, chúng ta phải bắt đầu ngay tại gia đình. Nếu có
điều gì không phải giữa con trai và người cha, thì người cha phải tự mình
bắt đầu tìm câu giải đáp.
Cha lẫn mẹ cần phải hy
sinh. Cha mẹ nên dành đủ thì giờ và cố gắng làm cho mọi người trong gia
đình tham gia vào tất cả các hoạt động trong việc xây dựng gia đình và
định hướng các hoạt động.
Điều thiết yếu là phải sắp
xếp cho đúng các việc ưu tiên phải làm chẳng hạn như ưu tiên hướng về gia
đình và hôn nhân, tạo mối tương quan gia đình khăng khít cho một môi
trường hòa hợp.
MỘT GIA ĐÌNH
HẠNH PHÚC
Quả đúng trong mọi xã hội,
gia đình là một đơn vị nhỏ nhất trong xã hội. Nếu mọi gia đình trong một
nước hạnh phúc thì cả quốc gia ấy đều hạnh phúc. Cái gì tạo cho gia đình
hạnh phúc? Một gia đình hạnh phúc được định nghĩa là một gia đình ổn định
về mặt xã hội, kinh tế tâm lý, và các khía cạnh vật chất và tinh thần của
đời sống ; và là nơi có tình thương yêu ấm áp và hòa hợp giữa những người
trong gia đình. Một gia đình có thể cân bằng giữa những yếu tố trên quả
thực là một gia đình hạnh phúc.
Nhưng khi chúng ta nhìn
chung quanh chúng ta và nhìn vào tình hình khắp nơi trên thế giới, chúng
ta thấy gì? Trẻ con lang thang ngoài phố và trong các tiệm truyền hình.
Chúng trốn học. Trẻ con bị ngược đãi, vợ bị đánh đập và các người già thì
bị đưa vào các nhà dưỡng lão không đếm xỉa gì đến cảm nghĩ của họ ra sao.
Tất cả là những dấu hiệu biểu lộ chân tướng những gì không tốt ở mức độ
căn bản nhất của xã hội: đó là những dấu hiệu của xã hội suy đồi.
Đó là một tình trạng đáng
buồn khi những giá trị và truyền thống tốt đẹp không còn được thực hiện.
Có rất ít tác động qua lại giữa người trong gia đình và bè bạn, ý thức
trách nhiệm đối với người trong gia đình ngày càng bị suy yếu. Gia đình
không hạnh phúc có thể do đói nghèo, nhưng có tài sản vật chất cũng không
bảo đảm là có hạnh phúc, mà đơn giản là do sự phát sinh lòng vị kỷ, độc ác
và tham lam.
Đứa trẻ học hỏi lòng trìu
mến yêu thương nơi cha mẹ, và cùng nhau, cha mẹ và con cái tạo thành đơn
vị gia đình hạnh phúc. Qua cái thế giới vi mô (nhỏ) của xã hội, chúng ta
học sự quan tâm, chia sẻ, lòng thương người, và lo lắng cho những người
khác. Qua nhiều thời đại, tôn giáo là một lực lượng quan trọng để cấu tạo
những giá trị này thành một hệ thống dễ dàng được công nhận và đem giảng
dạy. Bởi vậy, gia đình và tôn giáo là những thành phần nòng cốt trong việc
truyền đạt và nuôi dưỡng các giá trị này.
Gia đình đóng một vai trò
quan trọng trong việc phát triển hội viên trong một gia đình. Tinh hoa
trong văn hóa Á Châu và Tây Phương dạy kính trọng người già, thương xót
người đau yếu, người thiếu thốn, chăm sóc cha mẹ già và quan tâm đến người
trẻ.
Đứa trẻ lớn lên trong
những giá trị này sẽ noi gương họ và hành động thích hợp vói những người
khác. Tuy có được những tiến bộ kỹ thuật rộng lớn trong nền văn minh hiện
đại, chúng ta lại đang mất nhanh những giá trị này. Điều cần thiết là phải
làm gì để hợp nhất gia đình lại và cứu xã hội.
Chúng ta phải bảo vệ và
ủng hộ sự phát triển gia đình như một thể chế dưới ánh sáng của sự thay
đổi rộng lớn nhanh chóng về nhân khẩu và xã hội-kinh tế. Gia đình mở rộng
(gồm cả họ hàng) đang nhường chỗ cho gia đình hạt nhân (chỉ gồm cha mẹ,
con cái). Chúng ta chỉ có thể làm được rất ít trong việc ngăn chặn trào
lưu này nhưng những giá trị về sự kính trọng, quan tâm, tình thương phải
được gìn giữ. Những giá trị tốt ở Đông Phuơng hay Tây Phương, phải được
gìn giữ mặc dù những sự thay đổi về lối sống mang đến do sự hiện đại hóa,
kỹ nghệ hóa và thành thị hóa.
Người mẹ là nhân vật quan
trọng trong việc phát triển gia đình. Vì chăm sóc, thương yêu, trìu mến và
lòng từ bi là những đức tính bẩm sinh, người vợ truyền đạt những chân giá
trị này cho con cái mình nuôi dưỡng. Người mẹ do lòng thương yêu, lo lắng,
từ bi, kiên nhẫn và khoan dung gắn bó người thân trong gia đình lại với
nhau. Sự thực hành những giá trị này có thể truyền thừa cho con cái vì
chúng là những người bắt chước rất hay và là những người học hỏi theo
gương mẫu của cha mẹ. Chúng ta phải nhóm họp lại để phục hồi chức năng
truyền thống của người mẹ, và đương nhiên việc làm này phải phù hợp với
nhu cầu và áp lực hiện đại.
Tôn giáo cũng phát triển
giá trị nhân bản tốt. Những gia đình sùng đạo và viêc tu tập rất cần thiết
trong cuộc vận động phát triển gia đình. Có thể nói một gia đình hạnh phúc
là một nhóm người sống thân ái và an lạc cùng nhau đặt tầm quan trọng vào
kỷ luật tôn giáo và tư cách cha mẹ để tạo bầu không khí gia đình hạnh
phúc. Những giá trị như vậy cần phải gìn giữ và bảo vệ theo tinh thần tôn
giáo để gia đình khỏi bị ảnh hưởng bởi những giá trị phản xã hội không thể
chấp nhận được.
Những cha mẹ thực tế và
hiểu biết đem hạnh phúc cho gia đình. Con đường duy nhất mà cha mẹ có thể
xây dựng được một gia đình hạnh phúc là do thể chế hôn nhân. Thể chế này
rất tốt trong quá khứ và có thể thực hiện trong hiện tại, chúng ta có thể
làm đó thích hợp thích hợp trước nhu cầu cuộc sống hiện nay.
NHỮNG VẤN ĐỀ KHÓ KHĂN TRONG
HÔN NHÂN
Hầu hết ngày nào chúng ta
cũng thấy người ta phàn nàn về hôn nhân của họ. Giới trẻ đọc tiểu thuyết
lãng mạn và xem các phim ảnh lãng mạn, thường kết luận hôn nhân là một
thảm hoa hồng. Đáng tiếc thay, hôn nhân không ngọt ngào như người ta
tưởng. Hôn nhân và những vấn đề của hôn nhân tương quan mật thiết với nhau
và ta phải nhớ khi thành lập gia đình ta phải đương đầu với một số vấn đề
và trách nhiệm mà ta chưa từng biết và trải qua trước đó.
Sau cái vui của ngày cưới,
thực tế sống chung bắt đầu thử thách cặp vợ chồng mới cưới, với một số
đôi, viễn cảnh thật dễ sợ. Thiếu giao tiếp hay phản ứng với thân nhân
trong gia đình là một số yếu tố có thể gây cho gia đình không hạnh phúc.
Có khi vợ chồng lâm vào cảnh chiến tranh lạnh.
Vài ví dụ về chuyện vợ
chồng không nói gì với nhau thường thấy là: (a) ngay tại bàn ăn, người
chồng lại cắm đầu vào tờ báo; (b) khi người chồng đi làm về lại bận rộn
với những thú tiêu khiển riêng của mình hoặc coi truyền hình, và vào ngày
nghỉ cuối tuần lại đi chơi đánh gôn hay say đắm các trò giải trí khác; (c)
người chồng không bộc lộ một cảm nghĩ nào hay lo toan gì cho vợ, bỏ quên
cả những ngày kỷ niệm quan trọng như ngày thành hôn và sanh nhật.
Về phần người vợ, sau khi
thành hôn thì không còn chú ý đến diện mạo và dáng vẻ của chính mình. Ăn
mặc tồi tàn, người vợ không còn giữ cái phong độ khả ái với bạn bè khiến
người chồng không còn thấy cảm hứng trao đổi chuyện trò với vợ. Cuộc sống
trở nên buồn tẻ dẫn đến người chồng tìm thú vui trong rượu chè hay an ủi
bên ngoài đời sống vợ chồng.
Khi nào sự bất mãn đầu
tiên xâm nhập vào hôn nhân? Với một số cặp vợ chồng, năm đầu tiên là một
năm tốt đẹp; với một số cặp, cuộc sống lứa đôi trở thành sự chịu đựng căng
thẳng. Đứa con thứ nhất ra đời đem khó khăn cho cả hai chồng và vợ, vì cả
hai phải vật lộn trước thực tế lần đầu tiên làm cha, làm mẹ.
Một số người nói rằng năm
đầu tiên sau khi cưới, người chồng nghe lời vợ. Từ năm thứ hai thì người
vợ phải nghe lòi chồng. Từ năm thứ ba thì lối xóm nghe thấy cả hai vì
chồng vợ la lối lẫn nhau. Thông thường, sự bất mãn càng ngày càng lớn nếu
hôn nhân không được sửa soạn cho chu đáo. Chẳng hạn, lời khuyên bảo hoặc
tư vấn trước khi thành hôn có thể giúp cho đôi vợ chồng chuẩn bị đối phó
với những điều bất ngờ, thú vị hoặc trái lại mà họ sẽ gặp phải trong cuộc
sống lứa đôi.
Sự bất mãn mà con người
hầu hết gặp phải sau khi chung sống nhiều năm phát xuất từ quan niệm sai
lầm: Đứng núi này trông núi nọ. Xu hướng này
thu hút cả nam giới lẫn nữ giới ở bất cứ lứa tuổi nào. Sự thao thức này có
thể xẩy ra bất cứ lúc nào trong cuộc sống lứa đôi, cả với phụ nữ.
Chán chường là nguyên nhân
thông thường, thất vọng với người hôn phối cũng là điều phàn nàn thường
thấy. Khi những ước vọng không đạt được, cái túi cầu nhầu bắt đầu phát
triển. Trong bất cứ trường hợp nào, khi không có lời nguyện trung thành
cho hôn nhân và thiếu căn bản đạo lý, mọi việc có thể xẩy ra bất cứ lúc
nào hủy hoại cuộc hôn nhân.
Gốc rễ của sự bất mãn là
gì? Nhiều bà vợ nói họ mong người chồng lắng nghe quan tâm đến nhu cầu của
họ, biểu lộ cảm xúc, nghĩ tốt nhiều hơn về họ. Chung qui là thiếu chuyện
trò tâm sự trong hầu hết các cuộc hôn nhân hiện đại. Trong quá khứ vì lối
giáo dục, người vợ vui lòng ở đằng sau và chấp nhận bất cứ sự đối xử nào
trong tay người chồng. Nhưng thời buổi đã thay đổi. Phụ nữ được giáo dục
tốt hơn nhiều, nắm giữ công việc đầy trọng trách, hiểu biết quyền lợi của
mình. Phái nam phải chấp nhận thực tế này, phải đối xử với vợ bình đẳng
trong cuộc sống chung. Phái nam không còn có thể cho nữ giới thấp hơn nam
giới là điều tất nhiên nữa.
Với hầu hết mọi người đàn
ông, hôn nhân là mục tiêu chính tự họ đặt ra để hoàn thành. Khi đã hoàn
thành, họ đem hết năng lực, thời gian vào khía cạnh quan trọng nhất của
cuộc sống, tức sự nghiệp hay công việc làm ăn.
Ước vọng của người đàn bà
lại khác hẳn. Sau khi thành hôn, người đàn bà muốn được yêu và gần gũi
nhiều hơn, cho nên họ muốn có nhiều thì giờ với người chồng hơn.
Mang những vấn đề bên
ngoài về gia đình, đổ trên đầu vợ và con sẽ làm hại đến sự ổn định của gia
đình và còn tăng thêm sự căng thẳng.
Trong các xã hội Á Châu,
vấn đề can thiệp của hai bên nội-ngoại rất phổ biến. Điều này đặc biệt là
như thế vì hai bên nội-ngoại có thể ảnh hưởng đến quyết định của con họ.
Điều phàn nàn chung của những người vợ là người chồng thường nghe cha mẹ
hơn là nghe vợ. Sự can thiệp của hai bên nội-ngoại trong việc nuôi dưỡng
con cái cũng là một vấn đề thường thấy. Trong khi ông bà có xu hướng lỏng
với con họ và đôi khi làm hư con, sự mâu thuẫn các thế hệ thường nổi bật
trong những trường hợp như vậy.
Một số cặp vợ chồng trẻ
không vui lòng cho phép con họ gần gũi với ông bà, nghĩ rằng những đứa con
này sẽ học hỏi lối sống cổ hủ của ông bà.
Tại Ấn Độ, Sri Lanka và cả
đến Mã Lai Á, chế độ hồi môn là một trong những trở ngại chính cho một
cuộc hôn nhân hạnh phúc. Hồi môn có thể gồm có những số tiền lớn, một căn
nhà, một xe hơi đắt tiền, những thứ như vậy, hoặc thậm chí còn nhiều hơn
nữa trông vào của cải giàu có của cha mẹ. Và vì lẽ cha mẹ muốn cho con gái
lập gia đình, cha mẹ hứa hẹn nhưng không thể giữ lời húa được và cuộc hôn
nhân bắt đầu rạn nứt.
Hệ thống hồi môn đã bị lạm
dụng. Ở thời cổ, hồi môn cho người con gái để đề phòng trường hợp khẩn
cấp. Không giống như ngày nay, thời đó người phụ nữ trông cậy hoàn toàn
vào người chồng, hồi môn là một loại bảo hiểm trong trường hợp không thể
nuôi nổi vợ. Sau này, hồi môn được giao cho cha mẹ chồng để giữ và nay nó
trở thành bắt buộc với cha mẹ bên gái phải đưa hồi môn cho cha mẹ bên
chồng.
Người ta thường nghĩ rằng
lập gia đình là một bổn phận, hôn nhân là một phần rất quan trọng trong
cuộc sống. Tuy nhiên, để bảo đảm cho hôn nhân thành công, cặp vợ chồng
phải hòa hợp đời sống của họ bằng cách giảm thiểu bất cứ dị biệt nào có
thể có giữa hai người. Đôi lứa phải học hỏi chấp nhận những nhược điểm yếu
kém của nhau. Dù hạnh phúc, những cặp vợ chồng tương đắc nhất vẫn có thể
gặp phải mâu thuẫn, đau buồn, thất vọng và nóng giận. Họ nhận thức những
nhược điểm trong những lãnh vực như vậy bằng cách bày tỏ sự thừa nhận giá
trị của nhau, thiện chí trong việc chuyện trò, bày tỏ rõ ràng những cảm
xúc. Không trốn tránh bỏ qua các mâu thuẫn. Những sự bất đồng làm hôn nhân
mạnh thêm chứ không phải chia rẽ. Những cuộc cãi cọ rất cần thiết cho một
hôn nhân thành công . Nhưng cãi cọ chỉ chấm dứt thành công khi cả hai bên
đều có thể tha thứ, và bỏ qua.
Hãy có thiện chí trong
việc xây dựng gia đình. Đừng nên cho rằng vì mười năm đầu hay 20 năm đầu
là tốt đẹp, 10 năm hay 20 năm tiếp theo cũng vẫn sẽ tốt đẹp. Tình yêu cần
được nuôi dưỡng, chia sẻ vui buồn. Cần phải có thời gian, sự quan tâm, can
đảm và hiểu biết.
Một nguyên nhân chính về
vấn đề hôn nhân là sự nghi ngờ, mất tin tưởng. Cả chồng lẫn vợ nên bầy tỏ
lòng tin tưởng tuyệt đối với nhau, cố gắng không giấu giếm điều gì với
nhau. Điều giấu giếm tạo ra nghi ngờ, nghi ngờ dẫn đến ghen tuông, ghen
tuông sinh ra sân hận, sân hận gây ra thù oán, thù oán đưa dến kết qủa ly
thân hay ly dị, tự tử, và cả đến giết người.
Nếu một cặp vợ chồng chia
sẻ buồn vui trong đời sống hàng ngày, họ có thể an ủi lẫn nhau, giảm thiểu
những nỗi buồn đau. Chồng và vợ không nên tưởng rằng chỉ có niềm vui trong
đời sống lứa đôi. Sẽ có rất nhiều lúc đau thương, khổ sở, khó khăn nặng
nề, hiểu nhầm. Cùng nhau bàn luận mọi vấn đề giúp họ có niềm tin để giải
quyết bất cứ trở ngại nào phải đương đầu. Họ phải có sức mạnh ý chí mạnh
mẽ để giảm thiểu áp lực căng thẳng và phát triển lòng tin tưởng để sống
chung trong sự hiểu biết và khoan dung.
Người đàn ông cũng như
người phụ nữ cần sự an ủi của nhau, khi phải đương đầu với các vấn đề khó
khăn. Cảm nghĩ bất an, lo âu sẽ biến đi, đời sống sẽ trở thánh có ý nghĩa,
hạnh phúc và thích thú hơn, nếu có người muốn chia sẻ gánh nặng của mình.
Khó khăn trong hôn nhân
gợi ý kẻ yếm thế nói, hạnh phúc lứa đôi chỉ an lạc nếu trong hôn nhân ấy,
người vợ là một người mù, và người chồng là một người điếc; với người vợ
mù thì đâu có thể nhìn thấy những lỗi của người chồng, và nếu người chồng
điếc thì đâu có nghe thấy những lời mè nheo của người vợ.
CÙNG NHAU CHUNG SỐNG TRƯỚC HÔN NHÂN
Sống với nhau trước khi
cưới hay cùng nhau chung sống không hôn thú thường được cho là môt sự lựa
chọn thoải mái giữa những người trẻ Phương Tây, và đang trên đà phát tiến
tại các nước Á Châu. Người ta được biết một nửa số các cặp vợ chồng tại
Hoa Kỳ và Anh Quốc đã cùng nhau chung sống trước khi cưới. Ta có thể thấy
việc này trên phim ảnh và báo chí. Mặt khác đối với người bảo thủ ở Phương
Đông, sống chung trước khi cưới vẫn là điều cấm kỵ. Vấn đề này được nêu
lên cũng đủ làm cho người ta cau mày nhất là các người già cả. Tuy nhiên
chúng ta cũng phải thêm là thế giới đang lùi quá nhanh, nhiều giá trị mới
đã được áp dụng tại Phương Đông, đặc biệt tại các thành thị.
Tại Hoa Kỳ, sống chung
chưa cưới tăng trưởng nay được chấp nhận, một phần ba hôn nhân này kết
thúc trong ly dị.
Những trường hợp bi thảm
xẩy ra cho những cặp vợ chồng chung sống trước khi cưới, thí dụ khi người
đàn bà mang thai, sau này người đàn ông chung sống lại không nhận trách
nhiệm. Việc này đưa đến vấn đề của các bà mẹ không hôn thú.
VẤN ĐỀ CỦA CÁC NGƯỜI MẸ KHÔNG
HÔN THÚ
Giới truyền thông đưa tin
nhiều bà mẹ không hôn thú bỏ rơi hay vứt bỏ con họ tại các đống rác, bụi
cây hay nhà vệ sinh, cống rãnh và dòng sông là một thực trạng đáng buồn mà
không một ai có lòng quan tâm và suy nghĩ đứng đắn trong xã hội có thể bỏ
qua. Với những bản tin như vậy xuất hiện hầu như hàng ngày, dân chúng bị
cảnh báo, bị buồn đau và các biện pháp cứu chữa được kêu gọi vì vấn đề
ngày càng nghiêm trọng đến mức báo động.
Một số trẻ bị bỏ rơi được
thoát chết vì chúng được phát hiện đúng lúc bởi những người thu dọn rác,
dân chúng, người qua đường, dầu rằng chúng bị đặt vào tình thế nguy hiểm
như chó hoang, chuột, kiến và mưa nắng. Người ta băn khoăn hỏi làm sao
những người mẹ có thể bỏ con cái được như vậy vì lẽ cả đến súc vật cũng
còn biết bảo vệ con cái chúng. Cũng nên nhớ rằng không phải tất cả những
đứa trẻ sinh ra từ người mẹ không hôn thú đều là những thiếu nữ trẻ. Những
phụ nữ đã trưởng thành cũng tội lỗi trong việc làm kinh khủng này. Cha mẹ
nên cố gắng tìm hiểu con cái của mình. Bậc cha mẹ nên đoan chắc với con
cái sẽ hướng về phía họ bất cứ lúc nào chúng gặp khó khăn. .
Kẻ bỏ rơi con cái cần được
giúp đỡ. Họ cần đến sự hướng dẫn. Chúng ta không nên đơn giản chỉ trích
Phương Tây mỗi khi vấn đề phát sinh nơi đây. Rõ ràng giới trẻ của chúng ta
càng ngày càng tây phương hóa trong việc suy nghĩ, cách nhìn, cách sống và
hành động. Đây là lãnh vực cần đến vai trò vai trò của bậc cha mẹ.
Một số cha mẹ quá bận
trong công việc nên đã vô tình chểnh mảng săn sóc con cái họ. Vậy nên, cha
mẹ phải dành nhiều thì giờ hơn nữa cho con cái để duy trì kỷ luật và giáo
dục chúng về điều phải trái.
Chúng ta cần một giải pháp
nhân đạo trong vấn đề các bà mẹ không hôn thú ; vấn đề có thể bắt đầu với
những gia đình có bố mẹ và con không trò truyện tâm tình cởi mở. Khi việc
xẩy đến cho đứa con gái, đứa con gái này sợ hãi bị phạt hay không được gia
đình và xã hội chấp nhận, cho là một điều sỉ nhục ám ảnh trong khi nó
không có ai để tìm sự hướng dẫn và giúp đỡ. Nó đã phải trả giá lỗi lầm của
nó bằng cách gánh chịu một mình. Cha mẹ không chấp nhận và xã hội kết tội,
kết quả nó trở nên tuyệt vọng.
Để vượt qua vấn đề này,
những nỗ lực phát triển gia đình phải được xúc tiến và cặp vợ chồng cần
được huấn luyện để trở thành các bậc cha mẹ tốt qua các chương trình giáo
dục về giới tính để giới trẻ ý thức được trách nhiệm của mình. Các đoàn
thể tôn giáo và các cố vấn tôn giáo có thể giúp đỡ chính quyền để chống
lại cái bệnh xã hội khủng khiếp này.
KHAI THÁC TÌNH DỤC VÀ SỨC LAO
ĐỘNG
TRẺ EM
Mại dâm là một loại thương
mại bành trướng tại nhiều quốc gia. Những tổ chức du lịch và những du
khách giàu có đã làm cho tình trạng buôn bán này xẩy ra trên phạm vi rộng
lớn.
Tình dục trở thành ngành
kinh doanh trị giá hàng tỉ đô la, ngày nay nhiều trẻ em bị mua đi bán lại,
trao đổi như các hàng hóa khác, Bà Aaron Sachs, một nhà nghiên cứu tại
Viện Nghiên Cứu Thế Giới tại Hoa Thịnh Đốn lên tiếng báo động: "Mới có 10
tuổi đã thành một thiếu phụ rồi. Mới 20 tuổi đã là một bà già rồi. Và đến
30 tuổi là chết. Nó trở thành câu nói phổ biến tại một số quốc gia".
Trong thị trường buôn bán
tình dục ngày càng bành trướng, mại dâm trẻ em là món hàng đắt nhất. Việc
này rất đúng tại Á Châu, trung tâm kỹ nghệ buôn bán trẻ làm mại dâm. Báo
cáo về sự tiến bộ của các quốc gia do Quỹ Cứu Trợ Nhi Đồng Liên Hiệp Quốc
(UNICEF) liệt kê Thái Lan là quốc gia thứ ba có nhiều trẻ em làm mại dâm
nhất. Vào khoảng 100,000 trẻ em làm nghề mại dâm tại xứ này. Nắm giữ kỷ
lục là Ấn Độ với 400,000 đến 500,000 trẻ. Hoa Kỳ đứng thứ hai với 300,000
trẻ. Phi Luật Tân dứng hàng thứ tư với 60,000 trẻ. Số trẻ dưới 18 tuổi làm
mại dâm lên đến trên hai triệu'. Báo cáo cho biết "theo ước tính đúng, 1
triệu tại riêng ở Á Châu, và 300,000 ở Hoa Kỳ".
Đa s? các trẻ làm mãi dâm
đều là gái, nhưng tại nhiều nơi trên thế giới con trai cũng được sử dụng
trong việc này.
Theo một nhân viên trong
một tổ chức phi chính phủ ECPAT (Chấm dứt trẻ làm mại dâm trong du lịch
Châu Á), những người du lịch giàu có nhận thấy rõ rằng mạng người ở Thế
Giới Thứ Ba (Các Quốc Gia Không Liên Kết) thì rẻ hơn.
Tại sao mại dâm trẻ trở
thành phổ biến trong những năm vừa qua? Một lý do có thể là do sợ hãi bị
lây bởi HIV, gây ra do vi rút của bệnh AIDS.
Những khách du lịch mua
dâm cho rằng trẻ em không bị bệnh AIDS. Với sự lo sợ lây nhiễm HIV, nhiều
người đã tìm kiếm các nạn nhân ngày càng ít tuổi, và bất hạnh thay sự đòi
hỏi này được đáp ứng bởi 'những kẻ môi giới ham tiền quá đỗi', nhận xét
của ông Ramesh Shresta, một nhân viên của UNICEF có văn phòng tại Hà Nội
Việt Nam.
Các chuyên gia cho rằng
nghèo khổ là nguyên nhân khiến trẻ em đã bị đẩy vào thị trường mại dâm.
'Trẻ em bị lôi cuốn vào mại dâm vì mại dâm dễ kiếm tiền hơn công việc lặt
vặt khác'. Nghị Sĩ Phi Luật Tân Ernesto F. Herrera nói trong bài diễn văn
vừa qua của ông: 'Trẻ em đầu đường xó chợ tại Rio, Nairobi, Manilla và
Bombay thường phải làm nghề mại dâm để sinh sống vì không làm gì khác được
để sống còn', trên đây là nhận xét của Hội Nghị Thế Giới về sự khai thác
trẻ em làm nghề mại dâm . Hội Nghị đã chiếu một ánh sáng hãi hùng về những
hoàn cảnh của các trẻ em nghèo khắp thế giới bắt buộc hy sinh cuộc sống để
có việc làm và không được hưởng một sự giáo dục nào tại trường học.
Trong một số quốc gia,
những trẻ em lang thang là những trẻ đầu tiên trở thành nạn nhân làm mại
dâm, đôi khi bị giữ trong các nhà chứa (bán dâm). Những đứa khác rơi vào
làm mại dâm trong trường hợp ngẫu nhiên và không phải là một phần của mạng
lưới nào. Không có gia đình, đơn giản là chúng phải tìm cách để sống còn.
Kế hoạch xã hội lung lay đẩy những đứa trẻ này vào những phương tiện sinh
kế mà chúng biết là nhục nhã ô danh nhưng được đền bù dễ dàng hơn.
Tại Châu Mỹ La Tinh, những
đứa trẻ đầu đường xó chợ là những đứa thuộc gia đình nghèo khổ nhất,
thường ở trong các khu đầy bạo lực, chúng bị gia đình ruồng bỏ, theo như
nhận xét của Per-Erik Astrom làm việc cho Quỹ Cứu Trợ Nhi Đồng Thụy Điển..
ông nói: "Một đứa trẻ 15 tuổi, nếu đã sống đến tuổi đó thì nó biết mọi
chuyện, mọi cách để sinh tồn, nó có hai em gái, và chính nó đã trở thành
ma cô dẫn gái!"
Một tổ chức tại Chile (Nam
Mỹ), CERSO báo cáo: "Một số người mẹ đã bắt con đi xin tiền ngoài hè phố
tuy biết mọi sự nguy hiểm là những đứa trẻ ấy sẽ trở thành nghiện ma túy
hay mại dâm". Trên 10 năm nay, Ladawan Wongsiwong, nghị sĩ đắc cử hai
nhiệm kỳ của Tỉnh Payao miền Bắc Thái, đã đấu tranh chống lại việc kinh
doanh trẻ em mại dâm ước tính có doanh thu 1.5 tỷ Mỹ Kim (3.6 tỷ tiền Mã
Lai) hàng năm.
Cuộc vận động lớn lao
chống lại bệnh xã hội này của bà gồm có 4 mũi dùi chiến lược trong đó có
một chiến dịch làm cho dân chúng hiểu, nguyên nhân, hậu quả và đường lối
để ngăn chặn vấn đề.
Mặc dù có một số người
hiểu rõ vấn đề, nhưng vẫn còn nhiều bậc cha mẹ bám vào ý kiến cổ hủ cho
mại dâm là một nghề nghiệp tốt mang lợi tức cao cho con gái họ. Chúng tôi
cố gắng thay đổi tất cả bằng cách mở những khóa huấn luyện, hội thảo và
các buổi học tập ngắn với cha mẹ cũng như để phổ biến tin tức qua truyền
thông đại chúng, đó lời tuyên bố của Ladawan, 40 tuổi, thuộc đảng dân chủ
đối lập tại Thái lan, và là chủ tịch Hội Phát Triển Thiếu Nữ Miền Bắc
Thái.
Ladawan đề nghị ngành lập
pháp nên làm việc hữu hiệu, đó là điều cấp bách, tất cả các quốc gia phải
đi đến một thỏa ước và hợp tác coi việc lạm dụng phụ nữ và trẻ em là một
tội ác vì lẽ mại dâm trẻ em không phải chỉ có tại Thái Lan khi những người
nước ngoài cũng góp phần vào điều đó.
Việc đòi hỏi thiếu nữ trẻ
tuổi của những du khách Âu Châu và người ở các nước phát triển dường như
vô hạn độ. Theo nhóm Terre Des Hommes, một nhóm chủ trương bênh vực trẻ em
quốc tế, mỗi năm trong 10 ngàn du khách đi tìm thú vui từ Đức Quốc viếng
thăm Thái Lan thì có 10% làm tình với những trẻ em vị thành niên. Thực tế
là các thiếu nữ trẻ tuổi từ những gia đình nghèo, thiếu thốn không thể
theo học đến trung học, đã bị lôi cuốn vào làm mại dâm.
Người ta đã đưa tin một
thương gia Thụy Sĩ đã lạm dụng tình dục 1500 trẻ em ở Sri Lanka trong một
thời gian 8 năm!
Một ngành kinh doanh đang
phát triển nhằm khai thác mục đích khiêu dâm. Thái Lan giữ kỷ lục cao nhất
về buôn bán trẻ em, và khiêu dâm bằng trẻ em. Điều đó giải thích cho các
thể loại phim ảnh kích dục trẻ em trong các băng hình trái phép với những
cảnh đồng tình luyến ái đồi trụy sa đọa.
Việc khám phá mới đây một
băng đảng bắt cóc, và lôi cuốn trẻ em vào tình dục tại nước Bỉ đã cảnh
tỉnh dư luận quần chúng, cho thấy sự khai thác tình dục trẻ em không chỉ
là một vấn đề tại Thái Lan, Ba Tây, Bangladesh, Ấn Độ và Sri Lanka.Nó hiện
hữu khắp nơi kể cả Âu Châu. Hội Nghị Quốc Tế chống lại việc buôn bán trẻ
em làm mại dâm đã được khởi sự hợp tác tại các cấp địa phương, quốc gia,
và quốc tế để chống lại vấn đề trẻ em làm mại dâm. Xét ở mức cam kết quốc
tế, Hội Nghị Thế Giới đã vạch ra các ưu tiên trong việc ngăn chặn, bảo vệ,
phục hồi và hoàn lương các trẻ nạn nhân của nạn khai thác tình dục.
Thuật ngữ 'lao động trẻ
em' định rõ về việc sử dụng trẻ em trai và gái khi chúng còn quá bé để
thuê chúng làm việc hay khi chúng phải làm việc không thích hợp và không
an toàn với tuổi của chúng hay ở những hoàn cảnh có thể gây hại cho sự
chăm sóc sức khỏe của chúng. Thuật ngữ này có nhiều nghĩa khác nhau tùy
lúc và tùy nơi, tùy theo quan niệm xã hội và trách nhiệm đối với giới trẻ.
Tại Mã Lai, việc sử dụng
trẻ em được ấn định trong Điều Luật 1966 về việc sử dụng trẻ em và người
trẻ, nói rằng không được sử dụng bất cứ trẻ nào hay người nào dưới 14 tuổi
làm việc ngoại trừ một số hoàn cảnh, như công việc nhẹ nhàng hợp với khả
năng của trẻ trong việc giúp đỡ gia đình. Tùy theo điều kiện, công việc
như vậy tại xưởng, không được dùng trẻ em dưới 16 tuổi.
Bộ Lao Động Mã Lai đã đẩy
mạnh hoạt động thực thi pháp luật nhằm chống lại việc sử dụng trẻ con lao
động bất hợp pháp, nhất là trong lúc chúng nghỉ hè. Việc sử dụng trẻ em
bất hợp pháp do sự thiếu nhân công trầm trọng trong nước. Các cuộc thanh
tra định kỳ, kiểm tra đột xuất kể ngày đêm đã được tổ chức bởi Bộ này..
Chuyên gia về trẻ em trong
môt hội nghị khu vực tại Manila nói rằng họ không những cần tiền nhiều hơn
nữa cho phúc lợi của trẻ em mà cần đến công sức hơn nữa của giới truyền
thông trong việc làm cho những người lập chính sách biết đến cảnh khốn khổ
của trẻ em Châu Á.
'Trẻ em nghèo, bị khai
thác hay bắt buộc làm việc, nhắc nhở thế giới biết rằng kinh tế phát triển
cũng không cho chúng lợi ích gì về sự thịnh vượng', theo Pratima Kale Giám
Đốc khu vực Đông Nam Á và Thái Bình Dương của Quỹ Nhi Đồng Liên Hiệp Quốc.
'Tình trạng bất bình đẳng có thể và thường dẫn đến giận dữ, vỡ mộng và bạo
động nếu những nhu cầu căn bản không được đáp ứng; nếu quyền căn bản không
được thi hành; và nếu trẻ không thấy một hy vọng gì về tương lai'. Bà đã
nói như trên trong buổi hội khai mạc Hội Nghị Cao Cấp Á Châu về Quyền Trẻ
Em và giới truyền thông.
SAI LỆCH VỀ TÌNH DỤC
Sai lệch về tình dục, đôi
khi được gọi là sự lầm lạc trong tình dục là mối bận tâm của nhân loại từ
đầu lịch sử. Theo thông lệ khi nói đến những người trình bày cái mà chúng
ta gọi là sự sai lệch tình dục, hay trái với cái mà xã hội hiện đại cho là
bình thường, vì tình dục sai lệch. Cho nên nhiều người, thấm nhuần trong
tâm trí của mình, đã phân loại và nói về họ một cách tùy tiện là người đồi
trụy, người bệnh tình dục, người loạn thần kinh về tình dục và vân vân...,
thường không hiểu rõ ràng điều kiện mà họ đề cập đến. Theo tục lệ xã hội
nhìn vào kẻ tình dục đồi bại như mang lại điều ô nhục cho gia đình.
Sai lệch tình dục như đồng
tính luyến ái, làm tình với cả hai giới, ăn mặc như người khác giới, từ
lâu là những đề tài cấm kỵ ít khi được đem ra thảo luận trong một xã hội
mực thước. Lạ lùng thay ngày nay các trẻ vị thành niên lại thông thạo vấn
đề và sæn sàng tiếp thu cái mới về vấn đề này.
Rất nhiều chứ không phải
là không có, người ta liên tưởng từ "đồng tính luyến ái" với người đàn ông
õng ẹo hay đàn ông mặc váy đàn bà. Đó là hình ảnh rập khuôn về đồng tình
luyến ái giống như mẫu rập khuôn, che lấp cái phức tạp của nó.
Từ "đồng tính luyến ái" áp
dụng cho người cùng một giới lôi cuốn nhau cả về tinh thần lẫn xác thịt .
Cả đàn ông lẫn đàn bà có thể bị gọi là "đống tính luyến ái" hay "phóng
đãng (gay)", nhưng cái này chỉ là thuật ngữ che đậy nhiều sắc thái bên
dưới. Nói rộng ra, đồng tính luyến ái bao gồm đàn ông (gay), giả dạng
người khác phái (cả nam lẫn nữ), thay đổi giới tính (nữ và nam), và đồng
dục nữ.
Và phức tạp hơn, có sự
khác biệt tinh vi trong từ ngữ, "giả dạng người khác giới" và 'thay đổi
giới tính'. Theo nhu sự giải nghĩa của hầu hết các từ điển thì người giả
dạng là người mặc quần áo người khác giới, thường nhận thấy hài lòng trong
việc làm này .
Mặt khác người thay đổi
giới (theo hiểu biết thông thường) là môt người nào đó quyết định sống như
người khác giới. Đôi khi người thay đổi giới còn đi xa hơn nữa là anh ấy
hay chị ấy cần đến giải phẫu để thay đổi.
Môt số người thích giả
dạng mặc đồ khác giới có thể không phải là đồng tính luyến ái (gay); họ
thích mặc đồ khác giới, nhưng không bị lôi cuốn tình dục với người cùng
giới.
Người đồng tính luyến ái
quyến rũ người cùng loại đồng tính luyến ái, và không phải hẳn là đàn ông.
Khi được hỏi tại sao một người có tình dục bình thường lại có thể yêu
đương một người khác cùng giới, người đó trả lời là không có gì bất thường
nơi anh ta. Tuy nhiên đa số dân chúng khó có thể chấp nhận người đồng tính
luyến ái là người bình thường.
Giả dạng và thay đổi giới
tính, mặt khác, tự coi mình như phái nữ của cộng đồng đồng tính luyến ái.
Họ thường cảm thấy họ là phái nữ nhung ở trong thân hình người đàn ông. Và
là phụ nữ, họ bị lôi cuốn bởi người đàn ông bình thường chứ không phải
người đồng tính luyến ái.
Đương nhiên thế giới là
môt nơi hiu quạnh và thù nghịch đối với người giả dạng và thay đổi giới
tính. Rất khó cho những người này có quan hệ đầy ý nghĩa vì chẳng có mấy
người bình thường muốn đối đầu với cảm giác ô danh có tính chất xã hội và
tranh chấp tình cảm đến từ một người thích giả dạng.
Nguyên nhân nào một người
trở thành đồng tính luyến ái? Theo một số các nhà nghiên cứu, sự quyến rũ
tình cảm và tình dục với người bạn cùng giới có thể là do di truyền, mặc
dù các yếu tố xã hội và nuôi dưỡng cũng được cho là đóng một vai trò. Đồng
tính luyến ái không phải là sự rối loạn về tinh thần hay sức khỏe tuy rằng
nhiều người cho là bất bình thường. Đồng tính luyến ái không còn bị liệt
kê là bệnh hỗn loạn tinh thần từ đầu thập niên 70 khi hiển nhiên người
đồng tính luyến ái về tâm lý cũng không khác gì người bình thường. Họ cũng
có năng lực như người bình thường để hoạt động trong xã hội, đạt mục đích,
đáp ứng, và phát triển đặc điểm cá nhân của họ.
Tuy nhiên giả dạng thì coi
như tinh thần hỗn loạn, vì người giả dạng có cảm nghĩ là mình bị mắc trong
một thân hình đàn ông, khiến cho nội tâm rối loạn, nhưng trái lại người
đồng tính luyến ái cảm thấy hoàn toàn thoải mái với tính chất đàn ông của
họ.
Mặc dù người đồng tính
luyến ái có thể thừa nhận định hướng nhục dục của mình, nhưng xã hội chưa
sæn sàng chấp nhận họ. Họ có thể sæn sàng chia sẻ tư tưởng và cảm nghĩ của
họ với thân quyến và bạn bè thân thiết nhưng không quá công khai. Người
đồng tính luyến ái phải đi trải qua vài giai đoạn đấu tranh với chính mình
trước khi chấp nhận định hướng tình dục của bản thân. Họ có thể không làm
gì được về 'hoàn cảnh' của họ và chúng ta cũng không nên ngăn chặn theo
trào lưu xã hội bắt nhiều người trong bọn họ phải dấu sự thực chính bạn
thân họ trong tủ áo. Từ quan điểm của người Phật Tử, loại hành động tình
dục này được coi như tà dâm đối với những người từ bỏ dục lạc để sống một
cuộc đời thánh thiện. Với những người khác việc này được coi như lạm dụng
tình dục.
---o0o---
Mục Lục
|
01
|
02
|
03
|
04
|
05
---o0o---
Source :
BuddhaSasana Home Page
Cập
nhật: 1-01-2003
Trình
bày: Linh Thoại