Một lần, tôi đọc được ở đâu đó
mấy câu thơ ngắn. Vì ngắn, và đối với tôi, rất hay, nên đọc qua một lần
là nhớ:
“Tâm sầu lắm ư,
Thôi đi nhị kiến
Chẳng còn ba, tư
Trên con đường thật
Người về với Như”
Không biết tác giả nhưng tôi
chắc thi sỹ này phải có tâm đạo lắm!
Gieo hạt xuống, hội đủ duyên,
có ngày hạt sẽ nẩy mầm. Các cụ nói đúng thật. Cái mầm tôi vừa thấy từ
cái hạt ghi lại trong tâm mấy câu thơ trên chính là buổi chiều nay. Lang
thang trên lưới thế nào, tôi lại gặp ngay tác giả. Hóa ra, những câu thơ
đó chỉ là phiên dịch, còn nguyên bản là của một thiền sư Nhật Bản, ngài
Ikkyu, tác giả hàng trăm bài Đạo Thi nổi tiếng!
Mấy câu thơ trên, nguyên bản
tiếng Nhật như vầy:
“Nageku nayo
Makoto no michi wa
Sonomama ni
Mittsu tomo nashi”
Không cần phải biết tiếng
Nhật, quý vị cứ thử theo đúng vần, đọc bài thơ nguyên bản xem sao. Mời
quý vị thử đi, xem âm thanh của chữ nào làm tâm quý vị xôn xao?
Hơn bốn mươi năm trước, tôi có
dịp học tiếng Nhật, đã có thể viết thư đơn giản, đàm thoại những câu
thông thường, nhưng sau đó chẳng bao giờ dùng tới nên vốn liếng Nhật-ngữ
của tôi ngày nay chỉ còn lại “Toyota, Honda, Yamaha, Mazda, Suzuki …”
nên đành “Soyonara” cho tiện việc sổ sách!
Tuy thế, đọc bài thơ trên, tôi
cảm nhận sự rung động trên từng âm thanh của chữ “Sonomama”.
Sonomama được dịch là “Như”.
Người về với Như là về với Sonomama, về với Phật-tánh, về với chính bản
lai diện mục của mình. Về, tựa hồ Người Cùng Tử trong kinh Pháp Hoa, khi
bóng tối vô minh được giải tỏa mới thực sự biết trở về bằng Con Đường
Thật (Mittsu tomo nashi) mà bắt gặp Chân Như (Sonomama).
Lò dò thêm vài bước nữa vào
thế giới của thiền-sư Ikkyu, tôi gặp những câu ngắn hơn mà súc tích,
thâm sâu. Mời quý vị đọc chậm rãi những câu này:
“Ima wa haya
Kokoro ni kakaru
Kumo mo nashi
Tsuki no irubeki
Yama shi nakereba”
Nghĩa là:
“Trái tim ơi,
Không mây,
Không núi
Trăng tìm bóng tối
Biết tìm nơi đâu!”
Không thấy tên dịch giả nên
đành ghi lại nơi đây, lời cám ơn vị nào dịch mà hay quá! Chuyên chở trọn
vẹn ý thơ. Lời như bâng quơ mà ẩn dụ bao thiền-ý. Sao thiền-sư Ikkyu
không gọi “Tay ơi! Chân ơi!” mà lại gọi “Trái tim ơi!”? Vì chỉ trái tim
mới hiểu được câu “Trăng tìm bóng tối” Trăng trên cao, tỏa sáng bình
đẳng xuống mọi nơi đón nhận, tại sao trăng còn phải đi tìm những nơi tối
tăm để chiếu dọi? Nơi tối tăm đó là gì? Có phải là Vô Minh không? Nếu
đúng thế thì Trăng mà Ikkyu nói ở đây không phải chỉ là Vầng Nguyệt mà
chính là Ánh Sáng Đạo Pháp. Chỉ Ánh Sáng Đạo Pháp mới mở lòng Từ Bi, đi
tìm bóng tối vô minh mà soi dọi. Trăng soi sáng tâm vô minh để Tâm Sáng
với Trăng là một. Khi ấy, chúng ta lại thấy:
“Sonomama ni
Mittsu tomo nashi
Trên con đường thật
Người về với Như”
Thật tuyệt vời! Chỉ dăm bước
chánh niệm là về tới căn nhà Phật, có trắc trở, rắc rối chi đâu!
Quý vị còn muốn đọc nữa không?
Chỉ những câu rất ngắn thôi mà giúp chúng ta vượt bao chặng đường dài.
Như bài này:
“Yomosugara
Hotoke no michiwo
Tazunereba
Waga kokoro ni zo
Tazune irikeru”
Phiên dịch là:
“Suốt đêm dài
Nếu ta tìm kiếm
Con đường Như Lai
Tìm hoài sẽ gặp
Tâm mình chứ ai!”
Khi ý thức được là mình có Phật-tánh thì
ta không còn phải nhọc lòng tìm kiếm đâu nữa. Con đường này tưởng như
trước mắt với người này mà lại muôn dặm vời xa với người kia! Ikkyu
nhắc lại lời Phật như kinh nghiệm bản thân làm bằng chứng, giúp ta vững
tin mà thu ngắn dặm dài. Có phải đó là tinh thần Pháp-Hoa-Tam-Muội
không, thưa quý vị?
Từ Pháp-Hoa-Tam-Muội, ta lại
dễ dàng nhìn thấy Lý-duyên-sinh khi đọc những câu:
“Ame arare
Yuki ya korito
Hedatsuredo
Otsureba onaji
Tanigawa no mizu”
Phiên dịch là:
“Mưa, giá, tuyết sương
Khác nhau là thường
Thế rồi rơi xuống
Qua đồi qua lũng
Một dòng nước tuôn”
Cái này có mặt vì cái kia có
mặt. Cái này diệt cho cái kia sinh nên diệt đó thực chẳng là diệt, sinh
đó thực chẳng là sinh, vạn hữu mầu nhiệm trong tương nhập, tương túc.
Đây cũng chính là “Khai Tam hiển Nhất” mưa, gió, tuyết cũng chỉ tụ về
“một dòng nước tuôn”. Dùng phương tiện Tam Thừa nhưng liễu ngộ thì chỉ
là Nhất Thừa mà thôi.
Những bài Đạo Thi của thiền-sư
Ikkyu cứ như thế, mỗi bài là một pháp. Minh bạch. Rõ ràng. Súc tích. Đọc
vừa dứt là nhận ra ngay nên pháp đó là không-pháp, là qua sông bỏ bè mới
thực sự đáo-bỉ-ngạn.
Cái khó là khi nhận ra rồi, ta
có “Sonomama ni”, về với Như ngay không, hay còn quẩn quanh “ba, tư, nhị
kiến?”
Riêng tôi, xin thú thật là tu
hành còn lơ mơ nên “Thiên lý hương tâm, dạ cộng trường” (*) Tình quê
ngàn dặm, đêm trường chưa tan!
Diệu Trân
(Như-Thị-Am,
Rằm Thượng-Ngươn Đinh Hợi)
(*) Thi hào Nguyễn Du
