Cứ mỗi năm đến ngày Rằm tháng
Bảy, tất cả người con Phật đều nhớ đến trách nhiệm báo ân
báo hiếu đối với hai đấng sanh thành. Hàng Phật tử khắp năm
châu bốn bể cùng nhau long trọng tổ chức đại lễ Vu Lan, nương vào
uy đức ngôi Tam bảo, cầu nguyện cho cha mẹ còn sống được an lạc
trong chánh pháp, cha mẹ đã qua đời siêu sinh về các cõi lành.
Thương cha kính mẹ được coi như truyền thống tốt đẹp lâu đời
của mỗi người dân Việt. Tình thương đối với cha mẹ luôn luôn
là mối ân tình thiên liêng nhất.
Từ thuở xa xưa đến nay, tấm gương hiếu hạnh của
Tôn giả Mục Kiền Liên vẫn mãi mãi soi sáng, làm thắm đượm
nhân tình. Sau khi thành đạt đạo qủa A La Hán, ngài Mục Kiền Liên
dùng thiên nhãn quan sát khắp, thấy mẹ mình bị đọa đày làm loài
quỷ đói. Ngài là hàng đệ tử thần thông đệ nhất, tin rằng sẽ
cứu được mẹ qua cơn đói khát đày đọa tấm thân. Ngài với hai
tay cầm bát cơm vừa đưa ngang miệng, thì than ôi, cơm hóa thành than
hồng, không thể ăn được! Tôn giả chính mắt chứng kiến cảnh
tượng này, lòng đau khổ vô cùng. Tôn giả trở về xin Phật mở
lương từ bi cứu độ mẹ Ngài. Phật dạy: "Mẹ ông đã nhiều
kiếp gieo nhơn xan tham keo kiệt, nên nay phải chịu qủa báo làm loài
quỷ đói. Một mình ông không thể cứu được. Phải nhân ngày Rằm
tháng Bảy, tổ chức cúng dường Phật và chúng Tăng mười phương,
nhờ vào uy lực và sức chú nguyện của Phật và chúng Tăng
mười phương thì mẹ ông mới có thể siêu thoát được". Sau
đó, Tôn giả Mục Kiền Liên vâng theo lời Phật dạy, đến ngày
Rằm tháng Bảy đem phẩm vật đến cúng dường chúng Tăng mười
phương. Mẹ của Ngài nhờ uy đức phước lực của chúng Tăng và
lòng chí thành chí kính của Ngài, sớm được thoát khỏi nỗi thống
khổ của loài quỷ đói, siêu sinh về cõi lành.
Từ đó, ngày Lễ Vu Lan được tổ chức long trọng
để hàng Phật tử câu hội về ngôi Tam bảo, cúng dường đức
Phật và chúng Tăng, cầu cho cha mẹ còn sống được thân tâm an
lạc, sau khi mạng chung được sanh về cõi lành.
Về phương diện giáo dục đạo đức của đạo Phật,
một điểm đáng ghi nhận là giáo dục về hiếu đạo. Hiếu đạo là
nền tảng đạo đức của đạo làm người cho ra người. Chúng ta có
thể trang trải tình thương đến tất cả mọi loài mọi vật, nhưng
điểm xuất phát làm nền tảng phải từ sự hiếu kính cha mẹ. Một
người có thể thương đủ thứ người, tình thương đó trùm hết
muôn loài vạn vật, nhưng nếu không thương kính cha mẹ thì tình
thương đó e thành giả dối, vì không có gốc rễ, không được lập
cước từ căn bản. Cho nên hiếu đạo xưa nay vẫn thường được
đề cao trong phạm vi luân lý đạo đức. Nếu chưa thực hiện hiếu
đạo ngay trong đời sống gia đình đối với cha và mẹ thì chưa thể
xứng đáng là một con người. Người xưa có câu: "Thiên kinh
vạn quyển, hiếu nghĩa vi tiên". Ngay như người xuất gia học đạo,
vẫn còn phải cưu mang bốn ân nặng là ân cha mẹ, ân chúng sanh, ân
quốc gia và ân Tam bảo. Trong bốn ân thì ân cha mẹ vẫn còn là mối
ân tình sâu đậm với mỗi người xuất gia tu Phật. Trong "Cư
trần lạc đạo" của Trần Nhân Tông, viết:
Tụng kinh niệm Bụt
Chùa Thánh khẩn cầu
Tam hữu, Tứ ân
Ta nguyền được trả
Vì công ơn sanh thành dưỡng dục của cha mẹ quá là
cao dày, nên Kinh Thi có câu: "Phụ hề sinh ngã, Mẫu hề cúc ngã,
Ai ai phụ mẫu, sanh ngã cù lao. Dục báo thâm ân, hiệu thiên vãng
cực" (Cha sanh ra ta, Mẹ nuôi nấng ta, Thương cha mẹ lắm, vì sinh ta
nhọc nhằn, đến khi muốn báo đáp ân sâu, thì than ôi, trời cao
không cùng!).
Công ơn sinh thành dưỡng dục của cha mẹ quá là
lớn lao, như trời cao. Khi người con muốn đền đáp ân sâu thì lúc
đó như trời cao vói không tới. Từ khi cưu mang đến mở mắt chào
đời, trưởng thành và lớn khôn, cha mẹ phải chịu biết bao là
khổ sở, nhọc nhằn. Thế mà khi sức sống đã truyền hết cho con thì
cha mẹ hơi tàn sức tận, rồi trở thành "người thiên cổ".
Ai có lớn lên từng nếm mùi cay đắng, thấm gót phong trần thì
mới thấm thía cái ơn của cha mẹ mình. Một người biết đến điều
ân nghĩa, chắc chắn không dám vội quên cái ơn của cha mẹ. Phật
dạy: "Này các Tỳ kheo, có hai hạng người, ta nói là không thể
trả ơn được. Thế nào là hai? Đó là mẹ và cha. Nếu một bên vai
cõng mẹ, một bên vai cõng cha, làm như vậy suốt một trăm năm, cho
đến khi cha mẹ trăm tuổi. Như vậy, này các Tỳ kheo, cũng chưa làm
đủ để trả ơn cho mẹ và cha. Nếu đấm bóp, thoa xức, tắm rửa,
xoa gội và dù tại đấy, mẹ cha có vãi đại tiện, tiểu tiện, dù
như vậy, này các Tỳ kheo, cũng chưa làm đủ để trả ơn mẹ và cha
..." (Kinh Tăng Chi 1, 75).
Ca dao Việt Nam có câu:
Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng thờ mẹ kính cha
Cho tròn chữ Hiếu mới là đạo con
Vậy người cha, nổi bật là đức nghiêm. Có nghiêm
mới giáo dục con cái có đạo đức, có văn hóa, sau trở thành
người đủ tài đủ đức, nên tính đức người cha sừng sững,
vòi vọi như núi Thái Sơn. Còn tính đức của người mẹ thì muốn
con có cuộc sống no ấm, đủ đầy. Người mẹ lại thường gần gũi,
an ủy, vỗ về con cái hơn, nên tình nghĩa của người mẹ, nó đậm
đà, da diết như suối nguồn bất tận. Suối nguồn tình thương
của người mẹ, nó dịu dàng, đầm ấm, âm thầm tuôn chảy không bao
giờ dừng nghỉ. Nên trách nhiệm người con là phải "một lòng
thờ mẹ kính cha ...".
Phật dạy trong kinh Nhẫn Nhục: "Cùng tột điều
thiện không gì hơn là hiếu, cùng tột điều ác không gì hơn là
bất hiếu".
Một kẻ đã bất hiếu với cha mẹ là kẻ đã vong ân
bội nghĩa, kẻ đã vong ân bội nghĩa thì không còn sự xấu ác nào
ở trên thế gian mà họ không dám làm, kẻ ấy đã quyên cội
nguồn.
Có gì sung sướng bằng khi chúng ta còn cha còn mẹ.
Mỗi khi mùa Vu Lan về, chúng ta được cài lên áo chiếc hoa hồng
tươi thắm. Sự hiện hữu của cha mẹ trong gia đình khác nào sự
hiện hữu của các thiên thần. Còn cha còn mẹ là còn Phật trong
nhà, nên Phật dạy: "Cha mẹ tại đường như Phật tại thế".
Muốn đạt được tâm Phật, không gì hơn giữ gìn tâm hiếu; muốn
đạt được hạnh Phật, không gì hơn giữ gìn hạnh hiếu, nên Phật
dạy: "Tâm hiếu là tâm Phật, hạnh hiếu là hạnh Phật". Vì
mải lo kính thờ Phật bên ngoài mà quên kính thờ Phật trong nhà,
nên có câu: "Phật trong nhà không thờ, thờ Thích Ca ngoài
đường".
Phật dạy: "Những gia đình nào, này các Tỳ kheo,
trong ấy các con cái kính lễ mẹ cha ở trong nhà, những gia đình ấy
được chấp nhận ngang bằng với Phạm Thiên. Những gia đình nào,
này các Tỳ kheo, trong ấy các con cái kính lễ mẹ cha ở trong nhà,
những gia đình ấy được chấp nhận như các đạo sư thời xưa.
Những gia đình nào, này các Tỳ kheo, trong ấy các con cái kính lễ
mẹ cha ở trong nhà, những gia đình ấy được chấp nhận là đáng
được cúng dường".
"Phạm Thiên, này các Tỳ kheo, là đồng nghĩa với
mẹ cha. Các đạo sư thời xưa, này các Tỳ kheo, là đồng nghĩa với
mẹ cha. đáng được cúng dường, này các Tỳ kheo, là đồng nghĩa
với mẹ cha. Vì cớ sao? Giúp đỡ rất nhiều, này các Tỳ kheo, là
mẹ cha đối với con cái, nuôi chúng lớn, dưỡng dục chúng, giới
thiệu chúng vào đời" (Phật thuyết như vậy, Cat, 7-503).
Ân sâu nghĩa nặng của cha mẹ có thể kết thành
những vần thơ tuyệt tác nhất. Và tự nhiên, hạnh hiếu được coi
là đức tính cao đẹp nhất, được đề cao nhiều nhất trong mọi
thời đại, từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây. Dùng bút mực để
diển tả trong ân của cha mẹ vẫn còn mãi với kiếp sống con
người. Vậy thì, đã là một tử theo chánh đạo, chúng ta phải báo
đáp ân sinh thành dưỡng dục của cha mẹ thế nào mới xứng
đáng? Muốn báo hiếu đầy đủ nhất phải gồm hai phần: vật chất
và tinh thần.
1. Về đời sống vật chất thì phải lo hầu hạ, phụng
dưỡng cha mẹ những nhu cầu cần thiết, để cha mẹ được thảnh
thơi an dưỡng trong tuổi xế chiều.
2. Về đời sống tinh thần phải thường xuyên khích
lệ trợ duyên cho cha mẹ học hiểu chánh pháp, biết tránh ác làm
lành, giữ gìn ba nghiệp lành, tiến đến giải thoát an vui vĩnh viễn.
Đức Phật dạy: "Những ai đền ơn cha mẹ bằng
cách nuôi dưỡng, dâng cúng với của cải, vật chất, tiền bạc thì
không bao giờ đủ để đáp đền ơn cha mẹ. Nhưng này các Tỳ kheo,
ai đối với cha mẹ không có lòng tin Tam bảo thì khuyến khích có
lòng tin Tam bảo, đối với cha mẹ sống tà giới thì khuyến khích
vào chánh giới, đối với cha mẹ gian tham thì khuyến khích bố thí,
đối với cha mẹ tà kiến thì khuyến khích vào chánh kiến. Cho đến
như vậy, này các Tỳ kheo, là đền đáp xứng đáng cho mẹ và
cha" (Tăng Chi 1, 75).
Có một Thiền sư, tuy bản thân xuất gia, nhưng vẫn
giữ tròn hiếu đạo cho đến khi cha mẹ khuất bóng:
Giang sơn còn nặng gánh tình
Trời chưa cho nghỉ thì mình cứ đi
Khi nào trời bảo thôi đi
Giang sơn cất gánh, ta thì nghỉ ngơi
Trong mùa Vu Lan năm nay, hàng Phật tử chúng ta nghiêng
mình kính cẩn trước Phật đài, thề nguyền sẽ noi gương hiếu hạnh
của đức Mục Kiền Liên, làm tròn trách nhiệm một người con chí
hiếu chí kính, biết nhớ ơn và đền ơn đối với hai đấng sinh
thành, càng nghĩ đến tất cả chúng sanh trong pháp giới đều được
thoát khổ, đến bờ an vui giải thát.