Tâm linh
người Việt trong khói hương ngày Tết
Hương Thanh
--- o0o ---
Chẳng
biết từ bao giờ, người dân Việt Nam chúng ta xem chuyện thắp hương trên
bàn thờ tổ tiên là một nét đẹp văn hóa truyền thống không thể thiếu trong
các dịp giỗ chạp, lễ Tết. Nén hương như một chiếc cầu nối thiêng liêng
giữa cuộc sống hiện hữu của con người với cõi tâm linh của trời đất. Có
thể nói, hương đã len lỏi vào tận cùng ngóc ngách của đời sống và có một
vị trí quan trọng trong cuộc sống của người Việt Nam nói riêng và của
người châu Á nói chung. Ngày cuối năm đi mua sắm các thứ chuẩn bị cho Tết,
không ai không mua vài nén hương về thắp cho ông bà, tổ tiên mình.
NÉT ĐẸP VĂN HÓA
Nói đến nghề làm hương thì
phải kể đến dân Dốc Lã (Hưng Yên) vì đây là quê hương của bà tổ làng nghề.
Tục truyền rằng, có một cô gái họ Mai, quê ở Dốc Lã, lấy chồng người Trung
Quốc. Một lần về thăm nhà, thấy bà con làng mình nghèo khổ, cô liền bày
cho họ nghề làm hương, thế là nghề này được phát tán đi khắp nơi. Sau khi
được truyền nghề, qua thời gian cùng sự sáng tạo tinh tế, nghề làm hương ở
Việt Nam ngày một tiến bộ không kém hương của Trung Quốc. Cũng từ đó, nén
hương đã đi vào đời sống văn hóa, tín ngưỡng của người Việt Nam như một
nét đẹp truyền thống, gần gũi và thiêng liêng.
Trong chúng ta, khó ai có
thể diễn tả hết sự xúc động khi vào khoảnh khắc giao hòa trời đất giữa năm
mới và năm cũ, cả gia đình quây quần bên nhau, thắp trên bàn thờ một vài
nén hương thơm rồi tưởng nhớ đến ông bà, cha mẹ, những người thân yêu đã
khuất. Sự lẩn khuất của làn khói trắng, mùi thơm nhẹ lan tỏa làm cho ta
thấy ấm cúng và gắn bó với nhau hơn. Trong tâm thức, mỗi người Việt Nam
chúng ta đều tin rằng: Ở thế giới bên kia, trong một không gian vô định,
có những hình ảnh, những con người vô hình đang hướng về chúng ta, đang ở
bên chúng ta hàng ngày. Và khi ta thắp nén hương lên là ta có thể tâm sự
với họ, sưởi ấm cả thế giới này và cả thế giới vô hình kia nữa.
Chẳng biết tục lệ thắp
hương có từ bao giờ và do ai sáng lập. Cả đến vua Trần Nhân Tông – vị vua
duy nhất trong lịch sử đã xuất gia – cũng thừa hưởng và dùng hương rất
nhiều trong mỗi lần đến chùa. Nhiều người Việt xưa có thói quen, khi đi xa
về thường thắp hương trên bàn thờ trước rồi mới nói, làm việc gì đó. Với
những người sắp đi xa lại cũng thắp hương để mong lên đường an toàn, may
mắn.
Ở nhiều vùng của Nam Bộ, người ta còn thắp hương cho từng gốc cây, ụ mối,
góc nhà với quan niệm mọi vật đều có đời sống tâm linh của nó.
Triết lý nhân sinh thật đơn giản nhưng lại mang một nội hàm đa dạng, phong
phú thường thấy ở người Á Đông. Ngày nay, hương không chỉ được thắp trong
gia đình mà cả những tôn giáo khác nhau cũng đều có chung nét văn hóa này.
Đặc biệt là ở các đền chùa, miếu mạo, hương là một thứ không thể thiếu.
Ngày Tết đi chùa lễ Phật, hái lộc đầu năm, chúng ta luôn bắt gặp những
hình ảnh rất quen thuộc: Những cụ ông, cụ bà, những nam thanh nữ tú tay
cầm hương, miệng lâm râm khấn vái cầu mong một năm mới an khang, thịnh
vượng, phúc lộc thọ khang ninh... Đây hoàn toàn không phải là hành động mê
tín dị đoan, nhưng là một nét văn hóa đẹp được tồn tại từ rất lâu, đem lại
cho người ta một sự thanh thản và bình yên trong tâm hồn.
VĂN HÓA HƯƠNG NHANG
Bao giờ cũng vậy, người Việt Nam đã quen chọn số lẻ (1, 3, 5, 7, 9) cho số
nén hương dâng lên. Hoặc có thể người ta cũng đốt cả nắm hương chứ không
chọn số chẵn (2, 4, 6, 8). Theo thói quen là vậy, còn theo lý giải của nhà
Phật cho rằng, số lẻ mang nhiều ý nghĩa linh thiêng hơn.
Có nhiều quan niệm khác nhau về các con số. Số 7 và số 9 được tượng trưng
cho “vía” của con người, khi người ta muốn xin ơn cho cá nhân (nam thất nữ
cửu). Con số 3 thì có nhiều quan niệm khác nhau hơn.
Đó
có thể là
Tam bảo (Phật – Pháp – Tăng),
Tam giới (Dục giới, Sắc giới và Vô sắc giới),
Tam thời (Quá khứ – Hiện tại – Tương lai),
Tam vô lậu học (Giới – Định – Tuệ) của nhà Phật...
Bởi vậy mà ở sân chùa cũng
thường có 3 đỉnh hương to. Con số 5 là 5 phương trời đất, 5 hướng thần
linh. Nhưng dù là con số nào đi chăng nữa thì việc thắp hương cũng chính
là dâng tâm mình giữa trần gian đối với những bậc tâm kính, những người đã
khuất. Hương chính là sợi dây vô hình nối liền hai cõi thực hư.
Trong nghi lễ Phật giáo,
hương là một trong sáu lễ vật dâng cúng gồm có:
Hương – Hoa (hương – hoa)
Đăng – Trà (nến, đèn – trà)
Quả – Thực (quả – cơm).
Không chỉ có nhà Phật, mà
cả các tôn giáo khác như Thiên Chúa giáo cũng dùng hương trong các ngày lễ
của mình. Người Thiên Chúa giáo xông hương trong các thánh lễ của mình:
trước bàn thờ, trước cuốn Kinh Thánh, trước mình Thánh, rượu Thánh và
trước cả linh cữu của người đã mất... Nhưng trên tất cả, trong mỗi người
dân Việt Nam đều coi hương là một công cụ đặc biệt quan trọng đối với đời
sống hàng ngày, và đặc biệt là đời sống tâm linh. Ai trong chúng ta cũng
đã ít nhiều quen với việc thắp hương, dâng hương. Cho dù không tin vào
thần thánh, vào thế giới bên kia, nhưng chúng ta đều tin rằng nén hương và
hương thơm của nó giúp chúng ta ấm áp tâm hồn.
Nén hương vòng cháy theo
chiều kim đồng hồ như chính vòng xoáy nhân sinh của cuộc đời, đó là vòng
đời của mỗi con người nơi trần thế. Và tất cả chúng ta, cuối cùng cũng đi
đến một mục đích, vươn tới giá trị đích thực của cõi tâm linh, vươn tới
những điều: Chân – Thiện – Mỹ của cuộc đời.
Đối với mỗi người Việt Nam
chúng ta, dù thành thị hay nông thôn, mỗi khi Tết đến, Xuân về đều thắp
lên trong nhà mình một nén hương để tỏ lòng thành kính với ông bà, tổ
tiên. Một nén hương cầu chúc hạnh phúc cho mọi người trong gia đình, để
cầu xin bình an trong năm mới và để cho không khí của những ngày đầu năm
thêm ấm áp và tươi vui...
Mùa Xuân là mùa có nhiều
hội hè, mùa tảo mộ, thanh minh. Ngày Xuân cũng là thời gian họp mặt của
những người trong gia đình, cùng nhau đi viếng chùa cầu phúc...
Những nén hương được thắp lên và mọi người cảm thấy ấm lòng. Nén hương lúc
này không còn là thứ hàng hóa rẻ tiền nữa mà nó đã trở thành một sản phẩm
tinh thần không thể thiếu của người dân Việt. Cùng với những phong tục
truyền thống khác, nén hương đã góp phần tạo nên và bảo tồn giá trị bản
sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.
(Giác
Ngộ Xuân Giáp Thân 2004)
--- o0o ---
Cập
nhật
ngày: 01-06-2005
