Ý Nghĩa
Dâng
Hương
(Jessica
A.Tran) Tâm Lạc*
Giới Thiệu
1. Khói
hương trong tâm linh người Việt
Nghi thức
dâng hương là tập quán mà hầu như mọi người dân Á châu bất kể lứa tuổi nào và
sống ở nơi đâu đều biết đến. Nén hương đã đi vào đời sống văn hóa, tín
ngưỡng của người Việt Nam như một nét đẹp truyền thống, gần gũi và thiêng liêng.
Dù không mê tín dị đoan, trong tâm thức mọi người Á Châu đều tin rằng nén hương
khi đốt lên, cũng như một nhịp cầu vô hình nối kết hai thế giới hữu hình và vô
hình với nhau. Tuy nhiên về mặt tâm linh, có người vẫn còn
hiểu một cách mơ hồ, nhất là về ý nghĩa dâng hương theo truyền thống của ông bà.
Thậm chí ngày nay có người còn không biết vì sao trong nhà mình có một bàn thờ
với những pho tượng, hình ảnh Chư Phật Bồ Tát, thần thánh hoặc tổ tiên. Phải
chăng có một “ông” Phật sống ở trên bàn thờ ?
2. Định
Nghĩa
Dâng hương là gì?
Dâng có nghĩa là đưa lên một cách cung kính,
tiếng Anh gọi là “offering”. Và từ hương có nghĩa là mùi
thơm, thông thường là một vật dùng đốt lên để cúng các đấng thiêng liêng, cũng
được gọi là nhang và trầm, tiếng Anh là “incense”. Từ incense bắt nguồn
từ ngôn ngữ Latin, và động từ incendere - có nghĩa là thắp cháy lên.
3. Sự đặc biệt của nén hương đối với quê hương Việt Nam
Chuyện thắp hương trên bàn thờ tổ tiên là một nét đẹp
văn hóa truyền thống không thể thiếu trong các dịp giỗ chạp, lễ Tết.
Ngày cuối năm đi mua sắm các thứ chuẩn bị cho Tết, không ai không mua vài
nén hương về thắp cho ông bà, tổ tiên mình. Nén hương được thắp lên thì mọi
người cảm thấy ấm lòng. Nén hương lúc này không còn là thứ hàng bình thường, mà
nó đã trở thành một sản phẩm tinh thần không thể thiếu của người dân Việt. Cùng
với những phong tục truyền thống khác, nén hương đã góp phần tạo nên và bảo tồn
giá trị bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam
Mùi hương là
mùi thơm quen thuộc trong nhà hằng triệu triệu người Á châu - là mùi thơm đặc
biệt của ngày đầu năm đi chùa lễ Phật. Chúng ta luôn bắt gặp những hình ảnh rất
quen thuộc: những cụ ông, cụ bà, nam thanh, nữ tú, tay cầm hương khấn vái cầu
mong một năm mới an khang, thịnh vượng, phúc lộc thọ khang ninh... Đây hoàn toàn
không phải là hành động mê tín dị đoan, mà là một nét đẹp văn hóa được tồn tại
từ rất lâu
4. Lược sử về hình thức đốt nhang
Theo lịch sử ghi lại, việc đốt nhang bắt nguồn từ khoảng năm
3700 BC
(cách đây khoảng 5700 năm), từ nước Ấn Độ
.
Đến năm 618 AD vào đời nhà Tần mới có một vị Tăng
đem hương trầm qua Trung Quốc, từ đó hình thức đốt nhang được phát triển mạnh mẽ
và hưng thịnh nhất vào đời nhà Minh, sau đó được phổ biến đến khắp các nước láng
giềng. Có thể nói hình thức đốt hương phổ biến nhất ở Nhật Bổn, tại đây họ lại
chế thêm nhiều cách đốt hương; sản phẩm quen thuộc nhất là nén trầm hình tròn
đầu nhọn vào thế kỷ 17,
ngày nay vẫn còn dùng. Nhiều tài liệu cho thấy việc đốt nhang đã có từ thời sơ
khai. Trong các đền thờ của vua chúa Ai Cập (Ancient Egypt) có rất nhiều những
hình vẻ hoặc hình chạm trên tường mô tả nghi thức này.
Ngày nay việc đốt nhang đã trở thành một tập quán trong các
ngày lễ hội như Rằm tháng bảy, lễ Vu Lan, Vía Quán Thế Âm, ngày Tết hái
lộc đầu năm, Phật đản, và những ngày quan trọng trong gia đình như cúng giỗ, đám
tang, đám cưới, ăn tân gia… dùng để cúng những vị như Phật Bà Quán Âm, Đức Mẹ
Mary, Ông Bà, Tam Tiên Ông: Phúc Lộc Thọ, Thổ Địa, Táo Quân, Thần Tài…
5. Lợi ích
và tác dụng của nén hương
Từ ngàn xưa,
khi mới khám phá ra lửa, con người đã bắt đầu phát hiện ra một điều lạ lùng, đó
là khi ngọn lửa cháy lên sẽ tỏa ra mùi thơm đặc biệt tùy theo vật liệu dùng để
đốt.
Người ta đã biết dùng hương đèn để trị bệnh cho thân thể và cả bệnh tâm lý. Khi
đốt hương đèn, khói hương nghi ngút tạo nên không khí thanh tịnh, ấm áp và trang
nghiêm hoặc tạo không khí trong sạch trong những căn phòng lạnh lẻo của người
qua đời hoặc lâm trọng bệnh.
Thông thường,
người ta thắp nhang là để khẩn thiết cúi đầu mong tấm lòng thành kính của mình
sẽ quyện theo làn khói thơm hướng về cõi thiêng liêng hoặc xông lên tận ngai
vàng của Đức Chúa Trời hoặc một đấng nào khác. Do vậy trong kinh Phật mới có bài
kệ:
Nguyện đem
lòng thành kính, Gởi theo đám mây hương.
Phảng phất
khắp mười phương. Cúng dường ngôi Tam Bảo […]
6. Khi thắp
nhang nên thắp mấy nén?
Người Việt Nam
đã quen chọn số lẻ (1, 3, 5, 7, 9) lúc thắp nhang, nhưng cũng có trường hợp
người ta đốt cả nắm nhang chứ không chú trọng vào ý nghĩa con số. Còn theo lý
giải của nhà Phật cho rằng, số lẻ mang nhiều ý nghĩa linh thiêng hơn.
Con số 3 thì
có nhiều quan niệm khác nhau: đó có thể là
Tam bảo (Phật
– Pháp – Tăng),
Tam giới (Dục
giới, Sắc giới và Vô sắc giới),
Tam thời (Quá
khứ – Hiện tại – Vị lai),
Tam vô lậu học
(Giới – Định – Tuệ)
Nén hương,
cũng có thêm một ý nghĩa đặc biệt khác nữa, đó là thắp nhang để nhớ đến sự vô
thường. Vô thường là từ Hán-Việt, tức là không vĩnh viễn - tất cả đều giả tạm,
cho nên lúc nén hương tắt cháy thì cũng tượng trưng cho đời người tắt chắy, ngắn
ngủi vô thường như thời gian của nén hương.. tàn tro của hương nhắc nhở chúng ta
chớ để thời gian trôi qua, uổng phí tháng ngày.
7. Ý Nghĩa Dâng Hương trong nhà Phật và các tôn giáo khác
Trong nghi lễ
Phật giáo, hương là một trong sáu lễ vật dâng cúng, gồm có: Hương, Hoa , Đăng ,
Trà , Quả , Thực (Nhang, Bông, Đèn, Trà, Trái, Thức ăn). Tuy nhiên nhiều người
không rõ về ý nghĩa sâu xa của việc cúng Phật nên bày biện đủ thức ăn uống như
yến tiệc, thật là phí của, phí công mà lại còn làm sai lạc ý nghĩa. Không lẽ
Phật sẽ lên trên bàn thờ mà ăn từng trái táo, uống từng chung trà sao?
Theo quan niệm
của Phật giáo, lòng thành thể hiện qua làn khói hương nghi ngút, không cần cỗ
bàn yến tiếc tiệc thịt cá, heo quay linh đình… vì đúng ý nghĩa sự Cúng Phật thì
chỉ nên dùng hương thơm, đèn sáng, hoa tươi, trái tốt, nước trong là đủ.
Phật không phải ở trên bàn thờ, trong những pho tượng, mà là ở trong tâm của tất
cả con người. Ngoài những nén hương dùng ngọn lửa nóng để đốt cháy lên, chúng ta
còn có thể dùng đức tin của mình thắp lên những nén Tâm hương- tức là hương từ
trong tâm. Bởi vậy mới có năm thứ hương dùng để cúng dường chư Phật: Giới hương,
định hương, tuệ hương, giải thoát hương và giải thoát tri kiến hương.
Không chỉ
Phật giáo, mà cả các tôn giáo khác như Thiên Chúa giáo cũng dùng hương trong các
ngày lễ của mình. Người Thiên Chúa giáo xông hương trong các thánh lễ, trước bàn
thờ, trước cuốn Kinh Thánh, mình Thánh, rượu Thánh và cả linh cửu của người đã
mất...
Trước thời Chúa Giê-su (Jesus), những hương liệu như loại trầm frankincense có
giá trị hơn cả vàng bạc châu báu.
Đó là vì cổ nhân tin rằng những loài cỏ cây thơm là do chư Thiên ban cho từ trên
cao và đã thấm nhuần hương thơm của Đức Chúa Trời.
Có tài liệu
ghi rằng, khi Chúa Giê-su giáng sinh, có ba vị vua đem ba thứ châu báu quý nhất
trong nước thời đó để dâng lên cho ngài - đó là 1. Vàng, 2. Hương Trầm và 3. Dầu
thơm đặc biệt từ rễ cây Myrrh. Điều này chứng tỏ hương trầm từ xa xưa vốn đã
được xem như một vật quý giá thiêng liêng. Khói hương hòa vào không khí khiến
cho không gian vạn vật xung quanh đều được thơm ngát, ví như tâm hành “Tùy
thuận chúng sinh” của các bậc Bồ tát Đại nhân vậy.
Những tôn giáo
khác như Ấn Độ giáo (Hinduism) thì lại dùng hương để thư giản và tập trung hơi
thở lúc ngồi Thiền. Trong khi đó, dạo Phù Thủy (Wiccanism) dùng hương để trở về
với sức sống thiên nhiên để cảm thông với các vị nữ thần như Aphrodite. Trái
lại, theo đạo Khổng (Confucianism) thì khói hương tượng trưng cho Đại Trượng Phu
- chỉ bay lên chứ không bao giờ lặn xuống.
Hương không có
màu sắc nhưng luôn thơm ngát, như câu “Tự tại trong hành xứ, như chim giữa hư
không, tìm dấu chân không thấy”.
Như mùi hương vô sắc phảng phất thơm lừng, bậc tĩnh lặng sống tự tại giữa đời,
đem lại an lạc và lợi ích cho đời nhưng không lưu lại một dấu tích danh sắc nào
trên bia ký. Rời khỏi cuộc đời, có chăng chỉ là một khoảng không gian ngát
hương: mùi hương của loại hương bay ngược chiều gió!
Ở nhiều vùng
thuộc Nam Bộ, người ta còn thắp hương cho từng gốc cây, góc nhà với quan niệm
mọi vật đều có đời sống tâm linh của nó, cũng như là để thần thánh, hoặc vong/
hương linh hút vàp sức lực để hiển linh.
Một điều chúng
ta phải cần ghi nhớ là mỗi lần dâng hương trước bàn thờ: không những dâng hương
bằng tấm lòng thành kính của mình, mà còn phải có chánh niệm, tiếng Anh gọi
concentration (sự tập trung). Nên cắm từng nén hương với hai tay và cắm cho ngay
thẳng, tượng trưng cho tấm lòng ngay thẳng, mặc cho bão táp phong ba không hền
dời đổi, giữ nguyên phong cách của ngừời quân tử tấm lòng trong sạch để lưu lại
tiếng thơm với đời tỏa khắp nơi.
--- o0o ---
Cập
nhật
ngày: 01-06-2005
