Yên Tử là một thắng cảnh ở huyện Uông
Bí, tỉnh Quảng Ninh, thuộc vùng Đông Bắc của Tổ quốc. Từ Hà Nội có thể
đi xe ô-tô vượt quãng đường 115km, qua thị xã Uông Bí thì rẽ vào đường
Vàng Danh, đi tiếp khoảng 9km thì rẽ trái theo con đường dẫn vào khu vực
thắng cảnh.
Xưa kia, đường lên núi Yên Tử, lên đỉnh
Phù Vân huyền thoại, chỉ có một cách duy nhất là theo đường đi bộ, len
lỏi theo lối mòn vượt qua bạt ngàn cây cỏ, dưới tán rừng trúc, rừng
thông. Còn bây giờ, du khách có thêm một sự lựa chọn: theo đường cáp
treo hiện đại vượt quãng đường trên 1km để có thể ngắm cảnh núi rừng Yên
Tử từ trên cao, sau đó lại tiếp tục đi bộ đến thăm các điểm khác trong
khu vực thắng cảnh. Tuy thế, rất nhiều người vẫn chọn con đường du lịch
truyền thống để thăm toàn tuyến du lịch vì họ có thể chậm rãi thăm thú
tất cả những gì mà thiên nhiên đất trời tạo lập nơi đây. Đó là con đường
dài trên 6km đã được gia cố bởi hàng nghìn bậc đá xếp, rất chắc chắn và
rất thuận tiện cho dù độ dốc khá lớn. Du khách có thể được nghe câu
chuyện về sự tích cái tên suối Giải Oan trước khi đặt chân lên "đường
tùng", xuyên, qua cánh rừng tùng có nhiều cây cổ thụ trên dưới bảy trăm
năm tuổi, vượt qua dốc Lò Rèn (theo các câu chuyện còn lưu truyền thì
tại đó xa xưa có đặt một xưởng rèn công cụ sản xuất và vũ khí). Đến chùa
Hoa Yên, du khách tạm dừng chân để ngắm nhìn một khung cảnh thiên nhiên
kỳ thú đã từng đi vào thơ ca của Huyền Quang Lý Đạo Tái, một trong ba vị
tổ của Thiền phái Trúc Lâm (Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang),
cho đến nay vẫn là một hình tượng thơ rất đẹp về đề tài trăng: "Cành
thông ngời khắp lưỡi trăng đan". Bên sườn dốc đường lên núi, du khách
bắt gặp một ngọn tháp đá rêu phong cổ kính được gọi là Tháp Tổ vươn lên
trên ngọn núi Trán Rồng (núi Ngọc). Trong khu vực Tháp Tổ, hai bên tháp
có hai giếng nước tự nhiên được coi là "mắt rồng" linh thiêng.Theo một
nhánh rẽ, đi một quãng đường ngắn là đến thác Ngự Dội, vào mùa mưa nước
tuôn trắng xóa, tạo nên cảnh tượng độc đáo. Ngược lên độ cao 800 mét, du
khách ghé thăm chùa Bảo Sái, một trong những ngôi chùa được xây dựng từ
rất sớm trong hệ thống chùa chiền nơi đất tổ của Phật giáo Việt Nam.
Đứng trước sân chùa, có thể bao quát một vùng thiên nhiên thơ mộng: ngay
phía dưới là những tầng lá ken dày của rừng trúc, rừng thông, xa xa thấp
thoáng những đoạn ngắn của con đường ngược núi, những mái tháp, mái chùa
cổ kính... xa nữa là những ngọn núi nổi lên giữa biển mây trắng bạt
ngàn, nét hư thực hòa quyện khiến lòng người xao động.
Ngược tiếp lên con đường dẫn tới đỉnh
núi, du khách được mục kích hòn Vọng Phu trông giống như hình người mẹ
bồng con đứng lặng giữa trời, trải qua biết bao tháng năm bền bỉ, kiên
tâm; một biểu tượng mà tự nhiên tạo dựng tuy không phải chỉ riêng có ở
Yên Tử nhưng vẫn cứ gợi lên trong lòng du khách biết bao xúc cảm về
thiên nhiên, về thân phận con người.
Quanh quanh theo lối ven theo sườn núi,
du khách lên đỉnh Phù Vân, thăm chùa Đồng ở đỉnh cao nhất của núi Yên Tử
(1.068 mét) và cũng là đỉnh cao nhất trong các ngọn núi ở vùng Đông Bắc
nước ta. Từ nơi đó, vào những ngày quang mây, trời trong và nắng có thể
phóng tầm mắt ngắm nhìn đất trời theo bốn phương tám hướng mà cảm nhận
vẻ đẹp của đất trời Yên Tử. Xa xa, ở phía Bắc là cánh đồng trải dài của
tỉnh Bắc Giang, tiếp theo là cảnh sông Bạch Đằng chảy trôi lấp loáng,
còn phía Đông là vịnh Hạ Long với hàng nghìn ngọn núi lớn nhỏ nhô lên
trên mặt biển xanh ngời...
Đến thăm Yên Tử, du khách tận mắt chứng
kiến nơi đã từng ghi dấu ấn một thời gian bỏ triều đình để tu hành của
vị vua đầu triều nhà Trần là Trần Thái Tông (1225-1258) vào năm 1237.
Rồi bắt đầu từ thế kỷ XIII, nơi đây trở thành một trung tâm tu hành lớn
của Phật giáo Việt Nam, bắt đầu bằng việc xuất hiện một thiền phái mà
pháp chủ là người Việt Nam- đức vua Trần Nhân Tông (1258- 1308, ở ngôi
vua 1279- 1293)- thiền phái Trúc Lâm (trúc lâm: rừng trúc). Đó là phái
tu hành không quá câu nệ vào các nghi thức quá rườm rà của việc hành
đạo, không trọng lối tu luyện pháp thuật, trừ tà ma... mà coi trọng việc
tu tâm, truyền "tâm ấn", chú trọng xem xét việc làm bổn phận của riêng
mình, không theo người khác, hướng tới con người vũ trụ hóa, tức là hợp
nhất con người với thiên nhiên. Giáo lý của thiền phái Trúc Lâm là sự
kết hợp giữa triết học siêu nhiên của Phật giáo với nhân sinh quan của
Nho giáo và vũ trụ quan của Lão giáo. Trần Nhân Tông trở thành vị tổ thứ
nhất của thiền phái Trúc Lâm, thiền hiệu Hương Vân Đầu đà, Trúc Lâm Điều
Ngự. Ông là người đã soạn nhiều sách thiền học, sáng tác nhiều thơ
thiền, một số tác phẩm trở thành những áng văn chương của muôn đời,
chẳng hạn bài "Sớm xuân" khắc họa khung cảnh thiên nhiên: "Ngủ dậy ngỏ
song mây / Xuân về vẫn chửa hay / Phất phơ đôi bướm trắng / Phấp phới
cánh hoa bay"; và có những câu thơ hay, mang giá trị tư tưởng cao, như:
nói về những chiến công chống giặc ngoại xâm oanh liệt... Tuy là nhà tu
hành nhưng ông vẫn được coi là người có tư tưởng nhập thế tích cực vì có
nhiều góp ý cho vua đương triều về cách trị quốc, chăn dân; còn sáng tác
của ông chứa đựng tinh thần yêu nước, thương dân sâu sắc, luôn gắn việc
hành đạo với sự tồn vong của đất nước và dân sinh.
Tiếp theo Trần Nhân Tông, thiền sư Pháp
Loa (1284 - 1330 ) đã trở thành vị tổ thứ hai của Thiền phái Trúc Lâm
khi mới 25 tuổi. Ông là người đã cho xây dựng nhiều chùa, tạc tượng độ
hàng nghìn tăng ni, chủ trì và hoàn thành in bộ Kinh Đại Tạng. Những
ngôi chùa do ông chủ trì xây dựng ngoài khu vực Yên Tử có chùa Tháp ở
Côn Sơn (Hải Dương), chùa Thanh Mai, chùa Hồ Thiên, đặc biệt là chùa
Quỳnh Lâm (Đông Triều), đương thời đặt một tu viện lớn, có pho tượng Di
Lặc bằng đồng do thiền sư Không Lộ đúc cao 6 trượng (24 mét), đặt trong
tòa điện cao 7 trượng (28 mét).
Vị tổ thứ ba trong "Trúc Lâm tam tổ "là
thiền sư Huyền Quang, tên thật là Lý Đạo Tái (1254-1334), vốn dòng dõi
nhà quan, mới 20 tuổi đã đỗ tiến sĩ, từng làm việc ở Hàn Lâm viện, sau
xuất gia tu hành. Ông đã soạn thảo nhiều sách giảng kinh, sách giáo khoa
Phật, được vua Trần đương triều đánh giá: "Các sách vở nói về đạo Phật
do chính Huyền Quang viết ra thì không nên thêm bớt một chữ nào". Ông
còn là một nhà thơ lớn với những tác phẩm mang đậm thi hứng thiền nhưng
vẫn gần gũi với đời sống, trang nhã, giàu lòng nhân ái và tình yêu thiên
nhiên.
Yên Tử, đất tổ Phật giáo Việt Nam, nơi
hành hương của các tăng ni phật tử gần xa, cũng là nơi du khách tìm về
để làm giàu thêm vốn hiểu biết địa lý, lịch sử để thêm yêu thiên nhiên
đất nước, quý trọng những trang sử hào hùng; những di sản văn hóa, tinh
thần mà cha ông để lại.